Dusza po śmierci

VII. Doświadczenia „wyjścia z ciała” w literaturze okultystycznej

Badacze dzisiejszych doświadczeń „wyjścia z ciała” niemalże zawsze szukają wyjaśnienia tych zjawisk w tej literaturze, która twierdzi, że jest oparta na doświadczeniu sfery „poza ciałem”: literaturze okultystycznej, począwszy od zamierzchłych wieków - egipskiej i tybetańskiej Księgi Umarłych aż do okultystycznych nauczycieli i eksperymentatorów naszych dni. Z drugiej strony prawie żaden z tych badaczy nie zwraca zbyt poważnej uwagi na chrześcijańskie nauczanie o życiu po śmierci, czy źródła biblijne i patrystyczne na których jest ono oparte. Dlaczego tak jest?

Powód jest bardzo prosty: nauczanie chrześcijańskie pochodzi z Bożego objawienia człowiekowi losu duszy po śmierci i podkreśla głównie ostateczny stan duszy w niebie lub w piekle. I chociaż istnieje także obfita literatura chrześcijańska opisująca, co się dzieje z duszą po śmierci, oparta na bezpośrednich doświadczeniach pośmiertnych lub „wyjścia z ciała” (jak pokazano to w rozdziale o „mytarstwach”), literatura ta definitywnie zajmuje drugoplanowe miejsce wobec pierwszoplanowego chrześcijańskiego nauczania o ostatecznym stanie duszy. Literatura oparta na doświadczeniu chrześcijańskim jest użyteczna głównie przy wyjaśnianiu i urozmaicaniu głównych punktów doktryny chrześcijańskiej.

W literaturze okultystycznej mamy do czynienia z czymś całkowicie odwrotnym: główny nacisk leży tu na doświadczeniu przez duszę sfery „po wyjściu z ciała”, podczas gdy ostateczny stan duszy jest zazwyczaj niejasny lub pozostaje otwarty na osobiste opinie i domysły, zapewne oparte na tych doświadczeniach. Dzisiejszych badaczy znacznie łatwiej przyciągają doświadczenia pisarzy okultystycznych (które wydają się możliwe do „naukowego” zbadania, przynajmniej w pewnym stopniu) - niż nauczanie Chrześcijaństwa, które wymaga zaangażowania wiary i ufności i prowadzenia pozostającego z nim w zgodzie życia duchowego.

W rozdziale tym postaramy się wskazać niektóre pułapki tego podejścia, które wcale nie jest tak „obiektywne”, jak to się niektórym ludziom zdaje i zaproponować ocenę okultystycznych doświadczeń „wyjścia z ciała” z punktu widzenia prawosławnego Chrześcijaństwa. Aby to uczynić, powinniśmy przyjrzeć się niektórym przykładom literatury okultystycznej, używanej przez badaczy współczesnych do wyjaśniania doświadczeń „pośmiertnych”.

Tybetańska Księga Umarłych

Tybetańska Księga Umarłych jest buddyjską książką z VIII wieku, prawdopodobnie przekazującą przedbuddyjską tradycję ze znacznie wcześniejszego okresu. Jej tybetański tytuł to „Uwolnienie poprzez słyszenie na płaszczyźnie pośmiertnej” i jest opisywana przez angielskiego wydawcę jako „mistyczny podręcznik poruszania się w innym świecie wielu iluzji i sfer” . Jest czytana nad ciałem dopiero co zmarłego dla korzyści duszy, ponieważ, jak powiada sam tekst, „podczas momentu śmierci mają miejsce rozmaite wprowadzające w błąd iluzje” . Nie są to, jak zauważa wydawca, „wizje rzeczywistości, ale nic więcej, jak (...) [czyjeś] impulsy intelektualne, które przybrały formę osobową” . W późniejszych stadiach 49-dniowych doświadczeń pośmiertnych opisanych w książce, znajdują się wizje zarówno „pokojowych”, jak i „gniewnych” bóstw - z których wszystkie, zgodnie z doktryną buddyzmu, uważane są za iluzję. (Niżej, badając naturę tej rzeczywistości, powiemy dlaczego te wizje są rzeczywiście w dużym stopniu iluzją). Końcem całego tego procesu jest ostateczny upadek duszy w „reinkarnację” (też będzie o tym mowa niżej), traktowaną przez buddyjskie nauczanie jako zło, którego należy uniknąć przy pomocy ćwiczeń buddyjskich. Dr C.G. Jung w swoim Komentarzu Psychologicznym do książki stwierdza, że wizje owe są bardzo podobne do opisów świata pośmiertnego w literaturze spirytystycznej współczesnego Zachodu - zarówno jedne, jak i drugie „dają czytającemu przyprawiające o mdłości wrażenie całkowitej głupoty i banalności przekazów ze ‘świata duchowego'” .

Pod dwoma względami istnieje uderzające podobieństwo pomiędzy Tybetańską Księgą Umarłych a doświadczeniami współczesnymi i to tłumaczy zainteresowanie dr Moody'ego i innych badaczy tą książką. Po pierwsze, doświadczenie „wyjścia z ciała” opisane w pierwszych momentach po śmierci jest zasadniczo takie samo, jak to opisywane współcześnie (jak również w literaturze prawosławnej): dusza umarłego pojawia się jako „świecące iluzoryczne ciało”, widzialne dla innych istot o podobnej naturze, ale nie dla ludzi w ciele; na początku nie wie, czy żyje, czy umarła; widzi ludzi wokół ciała, słyszy zawodzenie żałobników i ma wszystkie zdolności zmysłowe; rusza się niepowstrzymanie i może przechodzić przez jednolite przedmioty . Po drugie, „w momencie śmierci widać podstawowe czyste światło” , które badacze współcześni utożsamiają ze „świetlistą istotą” opisywaną dzisiaj przez wielu ludzi.

Nie ma powodu, aby wątpić w to, że opisy Tybetańskiej Księgi Umarłych oparte są na jakimś doświadczeniu „wyjścia z ciała”. Ale niżej zobaczymy, że rzeczywisty stan pośmiertny jest tylko jednym z tych doświadczeń i że musimy się strzec przyjmowania każdego doświadczenia „wyjścia z ciała” za objawienie tego, co naprawdę dzieje się z duszą po śmierci. Doświadczenia zachodnich mediów także mogą być autentyczne; wbrew jednak temu, co twierdzą, nie przekazują rzeczywistych wiadomości od umarłych.

Istnieje pewne podobieństwo pomiędzy Tybetańską Księgą Umarłych i znacznie wcześniejszą Egipską Księgą Umarłych . Ta ostatnia opisuje duszę po śmierci podlegającą wielu transformacjom i spotykającą wielu „bogów”. Nie ma jednak żywej tradycji interpretacji tej księgi, a bez niej współczesny czytelnik może tylko odgadywać znaczenie jej symboliki. Według tej księgi umarły przybiera po kolei formę jaskółki, sokoła ze złota, żmii z ludzkimi nogami i stopami, krokodyla, czapli, kwiatu lotosu itd. i spotyka dziwnych „bogów” i istoty z innego świata („Cztery Święte Małpy”, boginię-hipopotama, różnych bogów z łbami psów, szakali, małp, ptaków itd.).

Rozbudowane i zawikłane doświadczenia sfery „pośmiertnej” opisane w tej książce znajdują się w ostrym kontraście z czystością i prostotą doświadczeń chrześcijańskich. Chociaż możliwe, że także oparta na jakimś rzeczywistym doświadczeniu „wyjścia z ciała”, księga ta jest tak samo pełna iluzorycznych wizji, jak Tybetańska Księga Umarłych i oczywiście nie może być przyjmowana jako rzeczywisty opis stanu duszy po śmierci.

Pisma Emanuela Swedenborga

Inny okultystyczny tekst, którym zajmują się współcześni badacze daje więcej nadziei na to, że będzie zrozumiały. Pochodzi bowiem z naszych nowożytnych czasów, jest całkowicie zachodni w mentalności i rzekomo chrześcijański. Pisma szwedzkiego wizjonera Emanuela Swedenborga (1668-1772) opisują wizje innego świata, które zaczynają mu się pojawiać w średnim wieku. Zanim zaczęły się u niego wizje, był typowym intelektualistą XVIII wiecznej Europy: płynnie znał wiele języków, był erudytą, naukowcem i wynalazcą, człowiekiem aktywnym w życiu publicznym jako nadzorca szwedzkiego przemysłu górniczego i członkiem Izby Szlacheckiej - w skrócie - „człowiekiem uniwersalnym” we wczesnym wieku nauki, gdy wciąż jeszcze było możliwe opanowanie niemal całej wiedzy danego czasu przez jednego człowieka. Napisał około 150 prac naukowych, z czego niektóre (jak na przykład czterotomowy traktat anatomiczny Mózg) daleko wyprzedzały jego czasy.

W 56 roku życia zwrócił swoją uwagę na niewidzialny świat i przez ostatnie 25 lat swojego życia napisał ogromną ilość religijnych dzieł opisujących niebo, piekło, anioły i duchy - a wszystko to oparte na osobistym doświadczeniu.

Jego opisy niewidzialnych sfer są żenująco ziemskie; ogólnie jednak pozostają w zgodzie z opisami większości literatury okultystycznej. Wedle relacji Swedenborga, gdy osoba umiera, wchodzi w „świat duchów”, który znajduje się w połowie drogi pomiędzy niebem a piekłem . Tamten świat, chociaż jest duchowy, a nie materialny, jest tak podobny do rzeczywistości materialnej, że osoba na początku nie wie, iż umarła ; ma ona ten sam rodzaj „ciała” i zdolności zmysłowe, jak wtedy, gdy była w swoim ziemskim ciele. W momencie śmierci następuje wizja światła - coś jasnego i mglistego - i ma miejsce „przegląd” jej życia i jej dobrych i złych uczynków. Spotyka przyjaciół i znajomych z tego świata i przez pewien czas kontynuuje egzystencję bardzo podobną do ziemskiej, z wyjątkiem tego, że wszystko jest znacznie bardziej „wewnętrzne”; jest przyciągana do tych rzeczy i osób, które kochała, zaś rzeczywistość określana jest przez myśl - jak tylko pomyśli się o kimś kochanym, osoba ta staje się obecna, jak gdyby została przywołana . Gdy już ktoś zacznie bywać w tym duchowym świecie, przyjaciele pouczają go o niebie i piekle i zabierany jest do różnych miast, ogrodów i parków .

W tym przejściowym „świecie duchów", człowiek „przygotowuje się” do nieba w procesie edukacji, który trwa od kilku dni do roku . Ale samo „Niebo”, opisywane przez Swedenborga, nie różni się zbytnio od „świata duchów”, a jedno i drugie podobne jest do ziemi . Są tam podwórka i korytarze jak na ziemi, parki i ogrody, domy i „sypialnie” aniołów z dużą ilością odzieży. Są tam rządy, prawa i sądy - wszystko, rzecz jasna, bardziej „duchowe” niż na ziemi. Są tam kościoły i nabożeństwa, duchowni wygłaszają kazania i wpadają w zakłopotanie, gdy ktoś z wiernych się z nimi nie zgadza. Są tam śluby, szkoły, wychowywanie i kształcenie dzieci, życie publiczne, w skrócie - prawie wszystko, co można znaleźć na ziemi i co może stać się „duchowe”. Sam Swedenborg rozmawiał z wieloma aniołami w niebie (wszystkich ich uważał jedynie za dusze zmarłych), jak również z dziwnymi mieszkańcami Merkurego, Jowisza i innych planet; w „niebie” spierał się z Marcinem Lutrem i nawrócił go na swe własne wierzenia, ale nie udało mu się wyperswadować Kalwinowi jego wiary w predestynację. Opis „piekła” jest podobny - jest to miejsce podobne do ziemi, którego mieszkańcy charakteryzują się samolubstwem i złymi czynami.

Łatwo można zrozumieć, dlaczego przez większość mu współczesnych Swedenborg został odrzucony jako wariat i dlaczego do całkiem nawet niedawna jego wizje rzadko przyjmowano poważnie. Jednakże zawsze byli tacy, którzy uważali, że mimo całej dziwności jego wizji znajdował się w prawdziwym kontakcie z niewidzialną rzeczywistością. Współczesny mu, lecz młodszy od niego niemiecki filozof Immanuel Kant, jeden z głównych twórców współczesnej filozofii, traktował go bardzo poważnie i wierzył kilku znanym w całej Europie przykładom swedenborgowskiego „jasnowidzenia”. Zaś amerykański filozof Emerson, w swoim długim eseju na jego temat w książce Representative Man, nazwał go „jednym z gigantów literatury, z którym nie równają się całe akademie zwykłych uczonych”. Odnowione w naszych czasach zainteresowanie okultyzmem, wysunęło go oczywiście na czoło jako „mistyka” i „jasnowidza” nie związanego doktrynalnym chrześcijaństwem. W szczególności badacze doświadczeń „pośmiertnych” odnajdują godne uwagi paralele pomiędzy swoimi odkryciami a jego opisami pierwszych momentów po śmierci.

Nie ma raczej wątpliwości co do tego, że Swedenborg był w rzeczywistym kontakcie z duchami i że od nich otrzymywał swoje „objawienia”. Sprawdzenie tego, jak otrzymywał on owe „objawienia” pokaże nam, w jakiej sferze naprawdę te duchy zamieszkują.

Historia kontaktu Swedenborga z niewidzialnymi duchami - którą bardzo szczegółowo zapisał w swoim obszernym Dzienniku Snów i Dzienniku Duchowym (2300 stron) - dokładnie odpowiada charakterystyce osoby wchodzącej w kontakt z demonami powietrznymi, opisanej przez św. biskupa Ignacego. Swedenborg od dzieciństwa praktykował pewną formę medytacji, wiążącą się z relaksacją i intensywną koncentracją; dość wcześnie zaczął widzieć podczas swojej medytacji wspaniały płomień, który ufnie przyjął i zinterpretował jako znak „pochwały” dla jego myśli. To przygotowało go na rozpoczęcie obcowania z rzeczywistością duchów. Później zaczął mieć sny o Chrystusie, o tym, że został przyjęty do stowarzyszenia „nieśmiertelnych” i stopniowo zaczął sobie uświadamiać obecność „duchów” wokół siebie. W końcu duchy zaczęły mu się pojawiać w stanie przebudzenia. Pierwsze z tych ostatnich doświadczeń zdarzyło się w trakcie podróży w Londynie. Pewnej nocy, po przejedzeniu, nagle ujrzał na podłodze czerń i pełzające gady, a potem człowieka siedzącego w kącie pokoju, który powiedział jedynie „nie jedz tak dużo” i zniknął w ciemności. Chociaż go to przestraszyło, zaufał temu objawieniu jako czemuś „dobremu” - dawało bowiem „moralną” radę. Potem, według jego słów - „tejże nocy ten sam człowiek znów się pojawił, lecz tym razem już się nie bałem. Powiedział, że jest Panem Bogiem, Stwórcą Wszechświata i Odkupicielem i że wybrał mnie dla wyjaśnienia ludziom duchowego sensu Pisma i że on sam mi wyjaśni, co powinienem napisać na ten temat; tejże nocy zostały mi otwarte - tak, że w pełni przekonałem się o ich prawdziwości - światy duchów, nieba i a... Potem Pan otwierał bardzo często w ciągu dnia moje cielesne oczy, tak, że w środku dnia mogłem zaglądać w inny świat i w stanie całkowitego przebudzenia rozmawiać z aniołami i duchami” .

Z opisu tego jasno wynika, że Swedenborg został otwarty na kontakt z powietrznym królestwem upadłych duchów i że wszystkie jego późniejsze objawienia pochodzą z tego samego źródła. „Niebo” i „piekło”, które widział, także były częściami tego powietrznego królestwa, a „objawienia”, które zapisał, są opisem iluzji tej sfery wywoływanych przez upadłe duchy w ich własnych celach, dla ludzi łatwowiernych. Spojrzenie na inne przykłady literatury okultystycznej pokaże nam więcej cech charakterystycznych tej rzeczywistości.

Teozoficzna „płaszczyzna astralna”

Teozofia XIX i XX wieku, będąca połączeniem idei okultystycznych Wschodu i Zachodu, naucza szczegółowo o owej powietrznej rzeczywistości, którą wyobraża sobie jako złożoną z licznych „płaszczyzn astralnych”. („Astralny”, to znaczy „gwiezdny”, jest zmyślonym terminem odnoszącym się do poziomu rzeczywistości „ponad ziemskością”). Zgodnie z pewnym streszczeniem tej nauki „płaszczyzny (astralne) obejmują mieszkania wszystkich nadnaturalnych istnień, miejsca pobytu bogów i demonów, próżnię, w której mieszkają myślące formy, rejon zamieszkały przez duchy powietrzne i inne żywioły, i rozmaite nieba i piekła z ich anielskimi i biesowskimi gospodarzami (...). Osoby odpowiednio przygotowane uważają, że za pomocą rytualnych procedur mogą ‘wznosić się na płaszczyzny' i w pełni świadomie poznawać owe rejony” .

Zgodnie z tym nauczaniem, na „płaszczyznę astralną” (bądź na „płaszczyzny”, w zależności od tego, czy sfera ta widziana jest jako całość, czy też w swoich oddzielnych „warstwach”) wchodzi się podczas śmierci i, podobnie, jak w nauczaniu Swedenborga, w stanie danego człowieka nie następuje żadna zmiana i nie istnieje żaden sąd. Żyje on nadal tak, jak do tej pory, z tą różnicą, że znajduje się na zewnątrz ciała i zaczyna „przechodzić przez wszystkie podpłaszczyzny płaszczyzny astralnej w drodze do niebiańskiego świata” . Każda następna podpłaszczyzna jest coraz bardziej subtelna i „wewnętrzna”, zaś przechodzenie przez nie, w odróżnieniu od strachu i niepewności wywoływanych chrześcijańskimi „mytarstwami”, jest czasem przyjemności i radości: „Radość życia na płaszczyźnie astralnej jest tak wielka, że życie fizyczne w porównaniu z nią zupełnie nie wydaje się życiem (...). Dziewięć osób na dziesięć wraca do ciała z dużą niechęcią” .

Teozofia, wynaleziona przez rosyjskie medium Helenę Bławatską pod koniec XIX wieku, była próbą podania systematycznego wytłumaczenia mediumistycznych kontaktów z „umarłymi”, mnożących się w świecie Zachodu od czasu wielkiego wybuchu zjawisk spirytystycznych w Ameryce w 1848 roku. Do dziś dnia nauka teozofii na temat „płaszczyzn astralnych” (chociaż często nazywana inaczej) jest standardową nauką używaną przez media i innych parających się okultyzmem do wyjaśnienia doświadczeń w świecie duchów. Chociaż książki teozoficzne na temat „płaszczyzn astralnych” są wypełnione tą samą „przyprawiającą o mdłości głupotą i banalnością”, która według dr Junga jest charakterystyczna dla całej literatury spirytystycznej, to jednak za ową trywialnością znajduje się zasadnicza filozofia rzeczywistości innego świata, która porusza w dzisiejszych badaczach czułą strunę. Dzisiejszy humanistyczny pogląd na świat jest znacznie życzliwiej usposobiony do takiego innego świata, który jest przyjemny, a nie bolesny; który pozwala na łagodny „wzrost” lub „ewolucję”, a nie stawia przed ostatecznością sądu; który dopuszcza „jeszcze jedną szansę” na przygotowanie się do wyższej rzeczywistości, a nie określa czyjś wieczny los na podstawie zachowania w ziemskim życiu. Nauczanie teozoficzne posiada dokładnie to, czego żąda „współczesna dusza” i twierdzi ono, że jest oparte na doświadczeniu.

Aby dać prawosławną chrześcijańską odpowiedź na ową naukę, musimy spojrzeć bliżej na specyficzne doświadczenia, które przechodzi się na „płaszczyźnie astralnej”. Na co jednak powinniśmy spojrzeć? Przekazy mediów znane są z niepewności i mglistości. Poza tym zawsze kontakt ze „światem duchowym” poprzez media jest zbyt niewyraźny i pośredni, aby mógł dostarczyć przekonywujących dowodów na temat natury tamtego świata. Z drugiej strony dzisiejsze doświadczenia „pośmiertne”, są zbyt krótkie i nieprzekonywujące, by przyjmować je jako dowód rzeczywistej natury innego świata.

Istnieje jednak pewien rodzaj doświadczenia na „płaszczyźnie astralnej”, który można przebadać bardziej szczegółowo. W języku teozoficznym nazywa się to „projekcja astralna” lub „projekcja ciała astralnego”. Za pomocą uprawiania pewnych technik mediumistycznych można nie tylko wejść w kontakt z duchami bezcielesnymi, jak to czynią zwykłe media (gdy ich seanse są autentyczne), ale także rzeczywiście wejść w ich sferę bytowania i „podróżować” wśród nich. Można sceptycznie odnosić się do takich przypadków w dawnych czasach, ale tak się składa, że doświadczenie to stało się stosunkowo powszechne - i to nie tylko pomiędzy okultystami - w naszych czasach i istnieje już szeroka literatura podająca opisy doświadczeń w tej sferze z pierwszej ręki.

„Projekcja astralna”

Prawosławni chrześcijanie dobrze wiedzą o tym, że człowiek może być faktycznie wyniesiony poza ograniczenia swojej cielesnej natury i podróżować do niewidzialnych światów. Nie będziemy się tutaj zajmowali dokładną naturą tej podróży. Sam Apostoł Paweł nie wiedział, czy był „w ciele, czy poza ciałem”, gdy został porwany do trzeciego nieba i nie mamy potrzeby spekulować na temat tego, jak ciało może się stać na tyle oczyszczone, aby wejść do nieba (jeżeli jego doświadczenie miało miejsce rzeczywiście „w ciele”), albo w jaki rodzaj „ciała subtelnego” może być odziana dusza w czasie „wyjścia z ciała” - o ile rzeczywiście można się o takich rzeczach dowiedzieć w tym życiu. Wystarczy nam wiedzieć, że dusza (w jakimkolwiek rodzaju „ciała”) rzeczywiście może być wyniesiona przez Bożą łaskę i ujrzeć raj, jak również powietrzne królestwo duchów pod niebem.

W prawosławnej literaturze doświadczenia takie często są opisywane jako znajdowanie się „poza ciałem”, tak, jak to było ze św. Antonim, który, jak wspominaliśmy wyżej, widział mytarstwa podczas modlitwy. Św. biskup Ignacy Brianczaninow wspomina dwóch XIX-wiecznych ascetów, których dusze także opuściły ciała podczas modlitwy - syberyjskiego starca Bazyliszka, którego uczniem był słynny Zosima i starca Ignacego (Izajasza), osobistego przyjaciela św. biskupa Ignacego . Najbardziej chyba uderzającym doświadczeniem „wyjścia z ciała” w prawosławnych Żywotach Świętych jest przypadek św. Andrzeja Jurodiwego z Konstantynopola (X wiek), który, podczas gdy jego ciało leżało w śniegu na ulicach miasta, został wyniesiony w duchu aby ujrzeć raj i trzecie niebo. Część z tego, co widział, opowiedział swojemu uczniowi, a ten zapisał jego przeżycia .

Doświadczenia takie zdarzają się tylko w wyniku działania łaski Bożej i całkowicie niezależnie od woli, czy ludzkiego pragnienia. Ale „projekcja astralna” jest doświadczeniem „wyjścia z ciała”, do którego można dążyć i wywoływać za pomocą pewnych technik. Doświadczenie to jest szczególną formą tego, co św. biskup Ignacy opisuje jako „otwarcie zmysłów” i wobec tego, iż kontakt z duchami jest człowiekowi zabroniony poza przypadkami bezpośredniego działania Bożego, jest oczywiste, że sfera, która może być osiągnięta w ten sposób to nie niebo, a tylko powietrzna przestrzeń pod niebiosami, sfera zamieszkała przez upadłe duchy.

Teozoficzne teksty opisujące to doświadczenie są tak nasycone w szczegółach okultystycznymi opiniami i interpretacjami, że w dużym stopniu są bezużyteczne jako źródło wiedzy o faktycznych doświadczeniach tej rzeczywistości. Jednakże w XX wieku pojawił się inny rodzaj literatury zajmujący się tą sprawą. Równolegle do rozszerzających się badań i eksperymentów na polu „parapsychologii” niektórzy ludzie odkryli, przypadkowo lub w drodze eksperymentu, że mają zdolność doświadczania „projekcji astralnej” i napisali oni nie-okultystycznym językiem książki o swoich doświadczeniach. Niektórzy zaś badacze zebrali i przestudiowali opisy doświadczeń „poza ciałem” i napisali o nich w języku nie tyle okultystycznym, co naukowym. Przyjrzymy się tutaj kilku takim książkom.

„Ziemska” strona doświadczeń „poza ciałem” jest dobrze opisana w książce autorstwa dyrektor Institute of Psychological Research w Oxfordzie w Anglii . W odpowiedzi na apel ogłoszony we wrześniu 1966 roku w brytyjskiej prasie i radio, Instytut otrzymał około 400 odpowiedzi od osób, które twierdziły, że miały osobiste doświadczenia poza ciałem. Taka odpowiedź wskazuje zarówno na to, że doświadczenia takie w naszych czasach wcale nie są rzadkie, jak i na to, że ci, którzy je mieli, opowiadają o nich znacznie chętniej niż w dawnych latach, bez obawy przed posądzeniem o „wariactwo”. To samo odnośnie doświadczeń pośmiertnych odkrył dr Moody i inni badacze. Owym 400 osobom dano do wypełnienia dwa kwestionariusze, a książka powstała w wyniku porównania i analizy odpowiedzi na te kwestionariusze.

Prawie wszystkie doświadczenia opisane w tej książce były nieumyślne, wywołane różnymi warunkami fizycznymi: stresem, zmęczeniem, chorobą, wypadkiem, narkozą, snem. Niemal wszystkie z nich miały miejsce w pobliżu ciała (a nie w sferze „duchowej”), i poczynione obserwacje są bardzo podobne do obserwacji ludzi, którzy przeżyli doświadczenia „pośmiertne”: człowiek widzi swoje własne ciało „z zewnątrz”, posiada wszystkie zdolności zmysłowe (nawet, gdy w ciele ktoś był głuchy lub ślepy), nie jest zdolny do dotknięcia lub kontaktu z otoczeniem, „unosi się” w powietrzu, z poczuciem wielkiej przyjemności i pomyślności; umysł jest czystszy niż zwykle. Niektóre osoby opisują spotkania z krewnymi, który odeszli, lub podróżowanie do miejsca, które, jak się zdawało, nie było częścią normalnej rzeczywistości.

Pewien badacz doświadczeń „poza ciałem”, angielski geolog Robert Crookall, zgromadził olbrzymią liczbę tego rodzaju przykładów, od okultystów i mediów z jednej strony a od zwykłych ludzi z drugiej. Streszcza owe doświadczenia w następujący sposób: „Kopia ciała czy też ‘sobowtór' urodził się z ciała fizycznego i zajął miejsce nad nim. W czasie, gdy ‘sobowtór' oddzielał się od ciała, w świadomości miało miejsce zaciemnienie (podobnie, jak zmiana biegów w samochodzie powoduje chwilową przerwę w przekazywaniu energii)(...). Często następował panoramiczny przegląd przeszłego życia i opuszczone ciało fizyczne zazwyczaj było widziane przez uwolnionego ‘sobowtóra' (...). W przeciwieństwie do tego, czego można by oczekiwać, nikt nie opisywał bólu, czy strachu wynikłych z opuszczenia ciała - wszystko wydawało się doskonale naturalne (...). Świadomość, działająca poprzez oddzielonego ‘sobowtóra' była bardziej rozległa niż w zwykłym życiu (...). Czasami zdarzały się telepatia i jasnowidzenie. Często widziano ‘umarłych' przyjaciół. Wielu ludzi wyrażało ogromną niechęć do ponownego wejścia do ciała i tym samym powrotem do ziemskiego życia (...). Ten generalny schemat wydarzeń w doświadczeniach poza ciałem, dotychczas nieznany, nie może być trafnie wyjaśniony hipotezą, że wszystkie takie doświadczenia to sny i że opisywane ‘sobowtóry' to tylko halucynacja. Z drugiej strony łatwo go wyjaśnić hipotezą, iż były to autentyczne doświadczenia i że widziane ‘sobowtóry' były obiektywnymi (choć ultrafizycznymi) ciałami” .

Opis ten jest dosłownie identyczny, punkt po punkcie, z „modelem” doświadczeń pośmiertnych dr Moody'ego . Identyczność ta jest tak dokładna, że może tu chodzić tylko o opis jednego i tego samego doświadczenia. A jeśli tak, to można w końcu zdefiniować doświadczenie opisywane przez dr Moody'ego i innych badaczy, wywołujące w ciągu kilku ostatnich lat tyle zainteresowania i dyskusji w świecie zachodnim. Nie jest to dokładnie doświadczenie „pośmiertne”, a raczej doświadczenie „poza ciałem”, będące tylko wstępem do innych, znacznie bardziej rozległych doświadczeń - albo samej śmierci, albo czegoś, co czasami nazywa się „podróżowaniem astralnym” (o którym patrz niżej). I chociaż stan „poza ciałem” może być nazwany „pierwszą chwilą” śmierci - o ile śmierć rzeczywiście nastąpi - wyciąganie z tego jakichkolwiek wniosków na temat stanu „pośmiertnego” jest grubym błędem, chyba, że jedynie w zakresie nagich faktów, że dusza po śmierci pozostaje żywa i zachowuje świadomość, którym prawie nikt, kto rzeczywiście wierzy w nieśmiertelność duszy i tak nie zaprzecza . Więcej, wobec tego, iż stan „poza ciałem” niekoniecznie jest związany ze śmiercią, musimy bardzo wnikliwie przesiewać świadectwa pochodzące z rozległych doświadczeń w tej sferze. W szczególności musimy zapytać, czy wizje „nieba” (lub „piekła”) przeżywane dzisiaj przez niektórych ludzi mają cokolwiek wspólnego z prawdziwie chrześcijańskim rozumieniem nieba i piekła, czy też są one tylko interpretacją pewnych naturalnych (lub biesowskich) doświadczeń w sferze „poza ciałem”.

Dr Crookall - jak dotąd najdokładniejszy badacz na tym polu, stosując tę samą ostrożność i dbałość o szczegóły charakterystyczne dla jego wcześniejszych książek o skamielinach Wielkiej Brytanii - zgromadził dużo materiału na temat doświadczeń „raju” i „piekła”. Uważa, że obydwa są naturalnymi i nawet uniwersalnymi doświadczeniami w stanie „poza ciałem”, a odróżnia je następująco: „Ci, którzy opuścili swoje ciało w naturalny sposób, skłonni byli widzieć jasne i pokojowe („rajskie”) warunki, coś w rodzaju wspaniałej ziemi; podczas gdy (ci, którzy byli) wyjęci siłą (...) skłonni byli wpadać w stosunkowo mętne, pogmatwane i przypominające sen warunki, odpowiadające „hadesowi” starożytnych. Ci pierwsi spotykali wielu pomocników (w tym wspomnianych wyżej ‘umarłych' przyjaciół i krewnych), ci drudzy czasami spotykali jakichś bezcielesnych przeciwników” . Osoby posiadające, jak nazywa to dr Crookall, „mediumistyczną budowę ciała”, nieuchronnie przechodzą najpierw przez ciemny, zamglony rejon „Hadesu”, a potem idą do rejonu jasnego światła, który podobny jest do Raju. Ów „Raj” jest opisywany rozmaicie (zarówno przez media, jak i nie-media) jako „najpiękniejszy z kiedykolwiek widzianych krajobrazów”, „widok o zdumiewającym pięknie - rozległy ogród na podobieństwo parku, światła które tam jest, nigdy nie widziano na morzu, ani na ziemi”, „uroczy krajobraz” z „ludźmi w bieli” ; „intensywne światło”, „cała ziemia w promieniach” .

Aby wyjaśnić te doświadczenia, dr Crookall stawia hipotezę o istnieniu „ziemi całkowitej”, która obejmuje, na najniższym poziomie, ziemię fizyczną, znaną nam w życiu codziennym, otoczoną przenikającą wszystko sferą nie-fizyczną, ze strefami „Hadesu” i „Raju” na jej dolnych i górnych granicach . Jest to z grubsza opis tego, co w języku prawosławnym jest znane jako powietrzne królestwo upadłych duchów pod niebiosami, a w teozofii - „płaszczyzna astralna”. Jednak prawosławne opisy tej sfery nie czynią „geograficznego” rozróżnienia pomiędzy „górnym” a „dolnym” i kładą większy nacisk na diabelskie oszustwa stanowiące integralną część tej rzeczywistości. Dr Crookall, jako badacz świecki, nic nie wie o tym aspekcie powietrznego królestwa, niemniej ze swojego „naukowego” punktu widzenia potwierdza fakt niezwykle ważny dla zrozumienia doświadczeń „pośmiertnych” i „pozacielesnych”: „niebo” i „piekło” widziane przez osoby w tych doświadczeniach są tylko częścią (lub objawieniami) powietrznego królestwa duchów i nie mają nic wspólnego z prawdziwym niebem i piekłem nauczania chrześcijańskiego, które są wiecznymi miejscami zamieszkania dusz ludzkich (i ich zmartwychwstałych ciał), oraz duchów niematerialnych. Osoby w stanie „poza ciałem” nie mogą „wędrować” do prawdziwego nieba i piekła, które są otwierane dla dusz tylko z wyraźnej woli Bożej. Jeśli niektórzy „chrześcijanie” przy „śmierci” niemal natychmiast widzą „niebiańskie miasto” z „perłowymi wrotami” i „aniołami”, wskazuje to tylko na to, że to, co jest widziane w powietrznym królestwie zależy do pewnego stopnia od czyichś przeszłych doświadczeń i oczekiwań, tak, jak umierający Hindusi widzą swoje własne hinduistyczne świątynie i „bogów”. Prawdziwe chrześcijańskie doświadczenia nieba i piekła (jak ujrzymy to w następnym rozdziale) mają całkowicie inny wymiar.

„Podróżowanie astralne”

Prawie wszystkie niedawne doświadczenia „pośmiertne” były bardzo krótkie; gdyby były dłuższe, nastąpiłaby rzeczywista śmierć. Ale możliwe jest dłuższe przebywanie w stanie „poza ciałem”, który nie jest powiązany z warunkami bliskimi śmierci. Jeśli doświadczenie to trwa wystarczająco długo, można pozostawić swoje bezpośrednie otoczenie i wstąpić w zupełnie nowy krajobraz - nie tylko po to, aby rzucić okiem na „ogród”, „jasne miejsce”, czy „niebiańskie miasto”, ale by przeżyć długą „przygodę” w powietrznym królestwie. „Płaszczyzna astralna” jest oczywiście całkiem blisko każdego człowieka i niektóre sytuacje krytyczne (lub techniki mediumistyczne) mogą wywołać z nią kontakt. W jednej ze swoich książek dr Carl Jung opisuje doświadczenie pewnej swojej pacjentki, kobiety, która miała doświadczenie „poza ciałem” w czasie trudnego porodu. Widziała wokół siebie lekarzy i pielęgniarki, ale czuła, że za nią rozpościera się wspaniały krajobraz, który zdawał się być granicą innego wymiaru; czuła, że jeśliby obróciła się ku niemu, opuściłaby to życie, ale zamiast tego powróciła do swojego ciała .

Dr Moody zapisał niemało takich doświadczeń, nazywając je doświadczeniami „granicy” lub „kresu” .

Ci, którzy celowo wywołują doświadczenie „projekcji astralnej”, często są zdolni do wejścia do tego „innego wymiaru”. Właśnie w ostatnich kilku latach opisy „podróży” pewnego człowieka w tym wymiarze stały się na tyle popularne, że pozwoliło mu to założyć instytut zajmujący się eksperymentami w stanie „poza ciałem”. Jedną ze studentek tego instytutu była dr Elizabeth Kubler-Ross, która zgadza się z wnioskami Monroe'a odnośnie podobieństwa doświadczeń „poza ciałem” i stanu „pośmiertnego”. Streścimy tutaj pokrótce odkrycia tego eksperymentatora .

Robert Monroe jest amerykańskim człowiekiem sukcesu, biznesmenem na kierowniczym stanowisku (prezesem rady dyrektorów korporacji wartej wiele milionów dolarów), a pod względem religijnym - agnostykiem. Jego doświadczenia „poza ciałem” rozpoczęły się w 1958 roku, jeszcze zanim zainteresował się literaturą okultystyczną, w czasie gdy prowadził własne eksperymenty w dziedzinie technik przyswajania danych w czasie snu. Powiązane to było z ćwiczeniami koncentracji i relaksacji podobnymi do niektórych technik medytacji. Po rozpoczęciu tych eksperymentów miał niezwykłe doświadczenie - wydawało mu się, że został uderzony promieniem światła, co spowodowało chwilowy paraliż. Po tym, jak wrażenie owo powtórzyło się kilka razy, zaczął „unosić się” poza ciało, a następnie zaczął eksperymentować z wywoływaniem i rozwijaniem tego wrażenia. Już na początku jego „podróży” okultystycznych, odkrywamy te same podstawowe cechy charakterystyczne, które otwarły drogę do przygód w świecie duchów Swedenborgowi - pasywną medytację, doświadczenie „światła”, postawę bezkrytycznego zaufania i otwarcia na nowe i dziwne doświadczenia, wszystko w połączeniu z „praktycznym” spojrzeniem na życie i brakiem jakiejkolwiek głębokiej świadomości lub doświadczenia chrześcijaństwa.

Na początku Monroe „podróżował” do rozpoznawalnych miejsc na ziemi - najpierw niedalekich, później bardziej oddalonych - z pewnymi udanymi próbami przywiezienia autentycznych dowodów tych doświadczeń. Później zaczął się kontaktować z postaciami „podobnymi do duchów” - przy czym pierwszy kontakt był częścią mediumistycznego eksperymentu („indyjski przewodnik” wysłany przez medium rzeczywiście po niego przyszedł! ). W końcu zaczął wchodzić w dziwne, najwyraźniej nieziemskie krajobrazy.

Szczegółowo notując swoje doświadczenia (które zapisywał jak tylko powracał do ciała), sklasyfikował je w trzech „miejscach”. „Miejsce I” to „tu i teraz”, normalne środowisko tego świata. „Miejsce II” to środowisko „niematerialne”, na pozór bezgraniczne, o cechach charakterystycznych tożsamych z cechami „poziomu astralnego”. Miejsce to jest „naturalnym środowiskiem” „drugiego ciała” - jak Monroe nazywa istotę podróżującą w tej sferze; przenika ono świat fizyczny i rządzą nim prawa myślowe: „jesteś tym, jak myślisz”, „podobieństwa się przyciągają”, aby podróżować trzeba tylko pomyśleć o swoim miejscu przeznaczenia. Monroe odwiedzał różne „miejsca” w tej sferze, w których widział na przykład grupę ludzi w wąskiej dolinie ubraną w długie szaty , i szereg umundurowanych ludzi nazywających siebie „armią na posyłki” oczekującą na zadania . „Miejsce III” to rzeczywistość pozornie podobna do ziemskiej, która jednak nie przypomina niczego znanego na tej ziemi, z dziwnie anachronicznymi cechami; teozofowie zapewne rozpoznaliby ją jako jeszcze jedną, „trwalszą” część „poziomu astralnego”.

Przezwyciężywszy w zasadzie początkowy strach przed znajdowaniem się w tych nieznanych sferach, Monroe zaczął je badać i opisywać spotkane tam inteligentne istoty. W czasie niektórych „podróży” spotykał „umarłych” przyjaciół i rozmawiał z nimi, ale częściej natrafiał na dziwne istoty bezosobowe, które czasami mu „pomagały”, ale równie często na niego nie reagowały, które dawały niejasne przekazy „mistyczne”, brzmiące jak komunikaty medium, które mogły podać mu rękę ale z równym prawdopodobieństwem mogły w podaną przezeń rękę wbić hak . W niektórych tych istotach rozpoznał „przeszkadzających”: stworzenia podobne do bestii, z gumistymi ciałami, łatwo przyjmujące formy psów, nietoperzy, lub jego własnych dzieci i innych, dokuczających mu, dręczących go i śmiejących się, gdy wzywał (nie z wiarą, oczywiście, lecz w ramach następnego „eksperymentu”) imienia Jezusa Chrystusa .

Nie mając własnej wiary Monroe otwarł się na „religijne” sugestie istot z tej sfery. Przedstawiano mu „prorocze” wizje przyszłych wydarzeń, które czasami rzeczywiście następowały w taki sposób, w jaki je widział . Pewnego razu, gdy na granicy stanu poza ciałem pojawił mu się biały promień światła, poprosił go o odpowiedź na swoje pytania dotyczące tej sfery. Głos z promienia odpowiedział: „Poproś swojego ojca, aby ci wyjawił wielką tajemnicę”. Przy następnej okazji Monroe modlił się zgodnie ze wskazówką: „Ojcze, prowadź mnie. Ojcze, wyjaw mi wielką tajemnicę” . Wynika z tego jasno, że Monroe, chociaż w swoim poglądzie religijnym pozostał „świecki” i „agnostyczny”, wydał się w ręce istot ze sfery okultystyczej (którymi są rzecz jasna demony).

Dokładnie tak, jak dr Moody i inni badacze tej sfery, Monroe pisze, że „przez dwanaście lat działalności poza ciałem nie znajduję dowodów na uzasadnienie biblijnych pojęć Boga i życia po śmierci w miejscu o nazwie niebo” . Mimo to, podobnie, jak Swedenborg, teozofowie i badacze w rodzaju dr Crookalla, odnajduje w badanym przez siebie „niematerialnym” środowisku „wszystkie aspekty przypisywane przez nas niebu i piekłu, które są zaledwie częścią Miejsca II” . W rejonie najwyraźniej „najbliższym” świata materialnego natknął się na szaro-czarny rejon zamieszkany przez „kąsające i dręczące istoty”. Uważa, że może to być „granica piekła” , w stylu „hadesu” dr Crookalla.

Najbardziej odkrywcze u Monroe'a jest jednak doświadczenie „nieba”. Trzykrotnie podróżował do miejsca „czystego pokoju”, unosząc się w ciepłych, miękkich obłokach, omywanych nieustannie zmieniającymi się kolorowymi promieniami światła; wibrował w harmonii z muzyką bezsłownych chórów; wokół niego w tym samym stanie znajdowały się bezimienne istoty, z którymi nie miał osobistego kontaktu. Odczuwał to miejsce jako swój ostateczny „dom”, i tęsknił za nim przez kilka dni po zakończeniu doświadczenia . Owo „astralne niebo” jest rzecz jasna ostatecznym źródłem nauczania teozofów o „przyjemności” tamtego świata; ale jakże dalekie jest ono od prawdziwego chrześcijańskiego nauczania o Królestwie Niebieskim, które znajduje się daleko na zewnątrz owego powietrznego królestwa, które w swojej pełni miłości, osobowości i świadomej obecności Boga całkowicie się oddaliło od niewierzących ludzi naszych czasów, nie proszących o nic więcej jak tylko o „nirwanę” miękkich obłoków i kolorowych świateł! Upadłe duchy z łatwością mogą zapewnić takie doświadczenie „nieba”; ale tylko chrześcijański trud i łaska Boża mogą podnieść do prawdziwego Bożego nieba.

Przy kilku okazjach Monroe spotkał „boga” swego nieba. Wydarzenie to, jak mówi, może mieć miejsce gdziekolwiek w „Miejscu II”. „Pośród codziennej krzątaniny, w jakimkolwiek miejscu, może zabrzmieć oddalony sygnał, podobny do trąb heraldycznych. Wszyscy przyjmują sygnał spokojnie i na jego dźwięk przestają rozmawiać i robić cokolwiek innego. Jest to sygnał, że on (lub oni) przechodzi przez swoje królestwo.

Nikt nie pada tam w strachu na twarz ani na kolana. Postawa jest raczej praktyczna. Do zdarzenia tego wszyscy są przyzwyczajeni i podporządkowanie się ma tu absolutne pierwszeństwo przed wszystkim innym. Nie ma wyjątków.

Na sygnał każda żywa istota kładzie się na ziemi, (...) obracając głowę na bok w taki sposób, żeby go nie widzieć, gdy przechodzi. Wydaje się, że ma to za cel uformowanie żywej drogi, po której może iść (...). Gdy on przechodzi, nie ma żadnego ruchu, nawet żadnej myśli (...).

Kilka razy gdy tego doświadczyłem kładłem się z innymi. W tym momencie myśl aby uczynić coś innego nie mogła nawet przyjść do głowy. Gdy on przechodzi rozlega się ryczący dźwięk muzyki i uczucie promieniującej, nieprzepartej, żywej siły władzy ostatecznej, wznoszącej się nad głową i niknącej w oddali(...). Zdarzenie to jest tak powszednie, jak zatrzymanie się na światłach na ruchliwym skrzyżowaniu, czy oczekiwanie na przejeździe kolejowym gdy sygnał wskazuje iż nadjeżdża pociąg; nie niepokoisz się, a mimo to czujesz niewypowiedziany respekt przed siłą uwidaczniającą się w przejeżdżającym pociągu. Wydarzenie to ma także charakter bezosobowy.

Czy to Bóg? Czy syn Boga? Czy Jego przedstawiciel? ”

Trudno znaleźć w okultystycznej literaturze świata bardziej jaskrawą relację o kulcie szatana w jego własnej sferze ze strony jego bezosobowych niewolników. W innym miejscu Monroe opisuje swoje własne stosunki z księciem sfery, w którą przeniknął. Pewnej nocy, w jakieś dwa lata po rozpoczęciu swoich podróży „poza ciałem”, poczuł, że jest skąpany w tym samym rodzaju światła, które towarzyszyło rozpoczęciu tych doświadczeń i poczuł obecność bardzo silnej, inteligentnej siły osobowej, która uczyniła go bezsilnym i bezwolnym. „Miałem silne wrażenie, że byłem przywiązany bezwzględną lojalnością wobec tej inteligentnej siły, że zawsze tak było, i że mam zadanie do wykonania tutaj na ziemi” . Kilka tygodni później, w trakcie innego, podobnego spotkania z ową niewidzialną siłą czy „istnieniem”, wydawało mu się, że wchodzi ono (lub one) i „przeszukuje” jego umysł, a później „wydawało się, że wznieśli się na niebo, gdy ja wołałem za nimi z błaganiem . Wtedy upewniłem się, że ich umysłowość i inteligencja pozostają daleko poza moim rozumieniem. Jest to bezosobowa, zimna inteligencja, bez żadnych emocji w rodzaju miłości, czy współczucia, tak bardzo przez nas cenionych (...). Usiadłem i płakałem, z wielkim i głębokim szlochem, jak jeszcze nigdy dotąd, gdyż wiedziałem już bez żadnych wątpliwości czy nadziei na zmianę w przyszłości, że Bóg mojego dzieciństwa, kościołów, religii na całym świecie nie był taki, jakiego czciliśmy - że przez resztę mojego życia będę ‘cierpiał' utratę tej iluzji” . Z trudem można sobie wyobrazić lepszy opis spotkania z diabłem, które przeżywa tak wielu niczego nie podejrzewających nam współczesnych ludzi, nie mogąc mu się oprzeć w swojej bezradności wynikającej z odsunięcia się od prawdziwego chrześcijaństwa.

Wartość świadectwa Monroe'a odnośnie natury i istot „płaszczyzny astralnej” jest ogromna. Chociaż on sam głęboko się w to zaangażował i w rzeczywistości oddał swoją duszę upadłym duchom w niewolę, opisał swoje doświadczenie w prostym, nie okultystycznym języku i ze stosunkowo normalnego ludzkiego punktu widzenia, co czyni z jego książki przekonywujące ostrzeżenie przed „eksperymentami” w tej sferze. Ci, którzy znają prawosławne chrześcijańskie nauczanie o powietrznym królestwie, jak również o prawdziwym niebie i piekle, które znajdują się na zewnątrz niego, mogą tylko umocnić swoje przekonanie o prawdziwości duchów upadłych i ich królestwa, jak również o wielkim niebezpieczeństwie kontaktu z nimi nawet poprzez z pozoru niegroźne podejście „naukowe” . Jako prawosławni chrześcijańscy obserwatorzy nie musimy wiedzieć, jak duża część owego doświadczenia była „prawdziwa”, a jaka część była wynikiem widowisk i iluzji zmontowanych dla autora przez upadłe duchy; oszustwo jest tak bardzo częścią powietrznego królestwa, że odsłanianie jego dokładnych form jest pozbawione sensu. Ale to, że naprawdę zetknął się on ze światem duchów upadłych, nie może ulegać wątpliwości.

Z „płaszczyzną astralną” można nawiązać kontakt (niekoniecznie w stanie „poza ciałem”) także za pomocą pewnych narkotyków. Ostatnie eksperymenty polegające na podawaniu LSD umierającym osobom wywołały w nich bardzo przekonywujące doświadczenia „przedśmiertne”, z „zagęszczoną powtórką” całego życia człowieka, wizją niewyraźnego światła, spotkaniami z „umarłymi” i niepodobnymi do ludzi „istotami duchowymi”, i z przekazywaniem duchowych wiadomości dotyczących prawd „kosmicznej religii”, reinkarnacji i tym podobnych. Dr Kubler-Ross także brała udział w tych eksperymentach .

Jak wiadomo szamani prymitywnych szczepów wchodzą w kontakt z powietrznym światem duchów upadłych w stanie „poza ciałem” i po odpowiedniej „inicjacji” mogą odwiedzać „świat duchów” i komunikować się z jego istotami .

To samo doświadczenie było znane ludziom, którzy zostali wtajemniczeni w „misteria” starożytnego świata pogańskiego. W Żywocie świętych Cypriana i Justyny znajdujemy bezpośrednie świadectwo byłego czarownika odnośnie jego doświadczeń w tej sferze:

„Na Górze Olimp Cyprian uczył się wszelkiego rodzaju sztuk diabolicznych: nabierał biegłości w rozmaitych biesowskich transformacjach, uczył się, jak zmieniać naturę powietrza (...). Widział tam niezliczone legiony demonów, z księciem ciemności na czele; część z nich stała przed nim, inne mu służyły, jeszcze inne wykrzykiwały ku chwale ich księcia, a niektóre były posłane w świat, aby deprawować ludzi. Widział tam również pogańskich bogów i boginie w ich fałszywych formach, a także rozmaite widma i upiory, które uczył się przyzywać podczas srogiego czterdziestodniowego postu (...). W ten sposób stał się czarodziejem, magikiem i niszczycielem dusz, wielkim przyjacielem i wiernym niewolnikiem księcia piekieł, z którym rozmawiał twarzą w twarz, będąc godnym, jak sam o tym zaświadczył, otrzymania odeń tego wielkiego zaszczytu. ‘Wierz mi' - powiedział - ‘widziałem księcia ciemności we własnej osobie(...). Oddałem pokłon jemu i jego starszym (...). Obiecał mi, że po moim odejściu z ciała uczyni mnie księciem, i że w trakcie mojego ziemskiego życia pomoże mi we wszystkim (...). Z wyglądu książę ciemności podobny był do kwiatu. Na głowie jego spoczywała korona (nie prawdziwa, lecz złudzenie), uczyniona ze złota i brylantów, oświecająca całą przestrzeń wokół niego; jego ubiór był zadziwiający. Gdy obracał się w jedną lub drugą stronę, całe to miejsce drżało, a mnóstwo złych duchów rozmaitych stopni stało posłusznie u jego tronu. W tamtym czasie oddałem się całkowicie na jego służbę, słuchając każdego jego rozkazu'” .

Św. Cyprian nie stwierdza wyraźnie, iż doświadczenia te miały miejsce poza ciałem; wydaje się, że bardziej zaawansowani czarownicy i adepci nie muszą opuszczać ciała, aby osiągnąć pełen kontakt z powietrznym królestwem. Swedenborg, opisując swoje własne przeżycia „poza ciałem” stwierdził, że większość jego kontaktów z duchami miała jednak miejsce w ciele, ale przy otwartych „drzwiach percepcji” . Mimo to charakterystyka tej sfery i „przygody” w niej pozostają takie same niezależnie od tego, czy ktoś akurat jest „w” czy „poza” ciałem.

Jeden ze słynnych pogańskich czarowników starożytności (z II wieku), opisując swoją inicjację w misteria Izis, podaje klasyczny przykład doświadczenia „poza ciałem” - kontaktu z powietrznym królestwem, którym można by się posłużyć przy opisie niektórych dzisiejszych doświadczeń „pozacielesnych” i „pośmiertnych”.

„Opowiem (o mojej inicjacji) tyle, ile można opowiedzieć niewtajemniczonemu, ale tylko pod warunkiem, że ty w to uwierzysz. Zbliżyłem się do samych bram śmierci i postawiłem stopę na progu Prozerpiny, i pozwolono mi wrócić poprzez wszystkie żywioły. Widziałem słońce świecące o północy jakby to było w południe; stanąłem przed bogami świata podziemnego i świata niebiańskiego, w bezpośredniej bliskości kłaniałem się im. Cóż, teraz już wiesz, co się stało, ale obawiam się, że nadal nie jesteś mądrzejszy” .

Wnioski o sferze „poza ciałem”

To, co powiedziano tutaj o doświadczeniach przebywania „poza ciałem” wystarcza, aby umieścić współczesne doświadczenia „pośmiertne” we właściwej im perspektywie. Podsumujmy nasze odkrycia:

(1) Są one po prostu i jedynie doświadczeniami „poza ciałem”, czymś dobrze znanym w literaturze okultystycznej; w ostatnich latach zdarzają się one coraz częściej zwykłym ludziom, zupełnie nie zaangażowanym w okultyzm. Doświadczenia te jednak w istocie nie mówią nam niczego o tym, co się dzieje z duszą po śmierci, oprócz tego, że trwa ona dalej i jest świadoma.

(2) Sfera, w którą wchodzi dusza natychmiast po opuszczeniu ciała, gdy zaczyna tracić kontakt z czymś, co znamy jako „rzeczywistość materialną” (czy to po śmierci, czy w trakcie zwykłego „wyjścia z ciała”) nie jest ani niebem, ani piekłem, ale niewidoczną sferą bliską ziemi, rozmaicie nazywaną: „pośmiertną” lub „poziomem Bardo” (Tybetańska Księga Umarłych), „światem duchów” (Swedenborg i spirytyzm), „płaszczyzną astralną” (teozofia i większość okultyzmu), „miejscem II” (Monroe) - lub, w języku prawosławnym, powietrznym światem pod niebem, zamieszkałym przez upadłe duchy, które starają się oszukać ludzi, by przywieść ich do potępienia. Nie jest to „inny świat” oczekujący na człowieka po śmierci, lecz tylko niewidzialna część tego świata, przez którą musi człowiek przejść w drodze do prawdziwie „innego” świata - nieba lub piekła. Dla tych, którzy naprawdę umarli i są wyprowadzani z ziemskiego życia przez aniołów, jest to sfera, w której zaczyna się sąd szczegółowy na powietrznych „mytarstwach”, gdzie duchy powietrza odsłaniają swoją prawdziwą naturę i swoją wrogość wobec rodzaju ludzkiego. Dla wszystkich innych zaś jest to sfera biesowskiego oszustwa ze strony tychże duchów.

(3) Istoty, z którymi następuje kontakt w tej sferze to zawsze (lub niemal zawsze) demony, bądź wywoływane przez mediumizm lub inne praktyki okultystyczne, bądź napotkane podczas przebywania „poza ciałem”. Nie są to Anioły, gdyż te mieszkają w niebie i przechodzą tylko przez tę sferę jako Boży wysłannicy. Nie są to też dusze zmarłych, gdyż te mieszkają w niebie lub piekle i przechodzą przez tę sferę jedynie zaraz po śmierci, w drodze na sąd za ich czyny w tym życiu. Nawet najbardziej doświadczeni w przebywaniu „poza ciałem” nie mogą przez dłuższy czas pozostawać w tej sferze nie wystawiając się na niebezpieczeństwo zupełnego oddzielenia od ciała (śmierci) i nawet w literaturze okultystycznej rzadko są opisywane spotkania takich ludzi ze sobą.

(4) Nie wolno ufać doświadczeniom w tej sferze i oczywiście nie wolno ich oceniać „po wyglądzie”. Nawet ludzie mocno zakorzenieni w prawosławnym nauczaniu chrześcijańskim mogą być łatwo oszukani przez upadłe duchy powietrzne za pomocą jakiejkolwiek „wizji”. Zaś ci, którzy wchodzą w tę sferę nie mając o niej pojęcia i przyjmują jej „objawienia” z ufnością stają tylko żałosnymi ofiarami upadłych duchów.

Można zapytać: a co z uczuciem „pokoju” i „przyjemności”, które zdają się nieomal powszechne w stanie „poza ciałem”? Co z wizją „światła” widzianą przez tak wielu? Czy to też oszustwa?

W pewnym sensie, być może, doświadczenia te są naturalne dla oddzielanej od ciała duszy. Nasze ciała fizyczne w tym upadłym świecie to ciała bólu, zepsucia i śmierci. Dusza oddzielona od ciała natychmiast znajduje się w stanie bardziej dla niej „naturalnym”, bliższym stanu zamierzonego dla niej przez Boga, gdyż zmartwychwstałe „ciało duchowe”, w którym człowiek będzie mieszkał w Królestwie Niebieskim ma więcej wspólnego z duszą niż z ciałem znanym nam na ziemi. Nawet to ciało z którym został na początku stworzony Adam miało naturę inną od ciała po jego upadku, było bardziej subtelne, nie podlegało cierpieniu i nie było przeznaczone do ciężkiego trudu.

W tym sensie „pokój” i „przyjemność” doświadczenia „poza ciałem” mogą być uważane za prawdziwe, a nie oszukańcze. Oszustwo jednak pojawia się natychmiast, gdy próbuje się interpretować owe „naturalne” uczucia jako coś „duchowego” - jak gdyby ów pokój był prawdziwym pokojem pojednania z Bogiem, a „przyjemność” prawdziwą duchową radością nieba. A właśnie w ten sposób, z powodu braku prawdziwego duchowego doświadczenia i świadomości, wielu ludzi interpretuje swoje „pozacielesne” i „pośmiertne” przeżycia. Że jest to błąd - wynika z faktu, że nawet najbardziej zatwardziali bezbożnicy podczas „śmierci” przeżywają to samo doświadczenie przyjemności. Widzieliśmy to już w jednym ze wcześniejszych rozdziałów na przykładzie Hindusa, ateisty i samobójcy. Innym uderzającym przykładem jest przypadek agnostyka, brytyjskiego powieściopisarza Somerseta Maughama, który w czasie krótkiego doświadczenia „śmierci”, mającego miejsce krótko przed jego rzeczywistą śmiercią w wieku lat 80, ujrzał najpierw wciąż wzrastające światło, a potem doznał „najznakomitszego uczucia wyzwolenia”, jak to opisał swoimi słowami . Doświadczenie to nie było w najmniejszym stopniu duchowe; było zaledwie jeszcze jednym „naturalnym” doświadczeniem w życiu, które zostało zakończone w niewierze.

Dlatego śmierć, jako doświadczenie zmysłowe lub „naturalne” mogłaby się rzeczywiście wydawać przyjemna. Przyjemność ta mogłaby być udziałem zarówno tego, czyje sumienie jest czyste przed Bogiem, jak i tego, kto nie ma głębokiej wiary w Boga, ani w życie wieczne i dlatego nie jest świadomy tego, jak mógł w trakcie swojego życia urazić Boga. Jak dobrze powiedział pewien pisarz, „złej śmierci doświadczają tylko ci, którzy wiedzą, że Bóg istnieje, a mimo to przeżyli swoje życie jak gdyby On nie istniał” - to jest ci, których dręczy sumienie, tym samym pozbawiając ich naturalnej „przyjemności” śmierci fizycznej. Rozróżnienie pomiędzy wierzącymi i niewierzącymi ma więc miejsce nie w momencie samej śmierci ale później, na sądzie szczegółowym. „Przyjemność” śmierci może być dość realna, ale niekoniecznie jest ona w jakikolwiek sposób powiązana z wiecznym losem duszy, który równie dobrze może oznaczać mękę.

W jeszcze większym stopniu dotyczy to wizji „światła”. Też może to być po prostu coś naturalnego - odbicie prawdziwego stanu światła, dla którego człowiek został stworzony. Jeśli tak, to nadawanie temu znaczenia „duchowego”, co nieustannie czynią ludzie niedoświadczeni duchowo, jest poważnym błędem. Prawosławna literatura ascetyczna pełna jest ostrzeżeń przed tym, by nie ufać jakiemukolwiek rodzajowi „światła”, który może się pojawić człowiekowi; a gdy ktoś zaczyna interpretować takie światło jako „anioła” lub nawet „Chrystusa”, jest oczywiste, że wpadł on w złudzenie, budując „rzeczywistość” ze swoich własnych wyobrażeń, zanim nawet upadłe duchy rozpoczęły swoją oszukańczą robotę.

Dla duszy oddzielonej od ciała podwyższona świadomość rzeczywistości i to, co nazywa się obecnie „postrzeganiem ponadzmysłowym” (ESP) są także „naturalne”. To, że dusza zaraz po „śmierci” (a często krótko przed śmiercią) widzi rzeczy, których nie widzą stojący obok, wie, że ktoś oddalony umiera itd. - jest faktem oczywistym, notowanym zarówno w literaturze prawosławnej, jak i we współczesnych badaniach naukowych. Odbicie tego można ujrzeć w doświadczeniu, które dr Moody nazywa „wizją wiedzy”, gdy dusza wydaje się być tak „oświecona”, że widzi przed sobą „całą wiedzę” . Św. Bonifacy w ten sposób opisuje to, co przeżył „mnich z Wenlock” bezpośrednio po śmierci: „Czuł się jak człowiek widzący i bardzo trzeźwy, którego oczy były przysłonięte gęstą zasłoną; potem nagle zasłona została podniesiona i odsłoniło się to, co do tej pory było niewidoczne, przysłonięte i nieznane. Gdy to nastąpiło, gdy zasłona ciała została odrzucona, zdawało mu się, że przed jego oczami stanął cały wszechświat, tak, że jednocześnie widział wszystkie części ziemi, wszystkie morza i narody” .

Niektóre dusze mają naturalną wrażliwość na podobne doświadczenia, nawet pozostając jeszcze w ciele. Św. Grzegorz Wielki zauważa, że „czasami same dusze, siłą swojej subtelności, mogą coś przewidzieć, w odróżnieniu od tych, którzy widzą przyszłość dzięki Bożemu Objawieniu” . Lecz takie „media” nieuchronnie wpadają w złudzenie, gdy zaczynają interpretować lub rozwijać swój talent, który we właściwy sposób może być używany jedynie przez ludzi o wielkiej świętości i (oczywiście) prawosławnych w wierze. Dobrym przykładem ofiary „postrzegania ponadzmysłowego” jest amerykańskie „medium” Edgar Cayce: gdy odkrył, że ma talent dokładnego diagnozowania medycznego w stanie transu, zaczął ufać wszystkim wiadomościom otrzymywanym w tym stanie i skończył na tym, że zaczął się podawać za proroka (czasami spektakularnie się myląc, jak w przypadku niedoszłego kataklizmu na zachodnim wybrzeżu w 1969 roku), oferując interpretacje astrologiczne i nakreślając „przeszłe życia” ludzi na „Atlantydzie”, w starożytnym Egipcie i gdzie indziej.

Dlatego też „naturalne” przeżycia duszy szczególnie wrażliwej lub oddzielanej od ciała - doświadczenia „pokoju” i przyjemności, światła lub „ESP” - są wynikiem podwyższonej świadomości duszy, ale dają (musimy to znów powiedzieć) niewiele pozytywnych informacji o stanie duszy po śmierci, i zbyt często wiodą do bezpodstawnych interpretacji „innego świata”, jak również do bezpośredniego kontaktu z upadłymi duchami, do których sfery te doświadczenia należą. Przeżycia te są całkowicie częścią świata „astralnego” i nie mają w sobie nic duchowego, czy niebiańskiego; nawet gdy samo doświadczenie jest prawdziwe, nie wolno ufać przypisywanym mu interpretacjom.

(5) Z samej natury rzeczy, prawdziwej wiedzy o powietrznym królestwie duchów i jego przejawach nie można zdobyć jedynie na drodze doświadczenia. Przechwałki wszystkich gałęzi okultyzmu, jakoby ich wiedza była pewna, gdyż jest oparta na „doświadczeniu” jest właśnie fatalną wadą całej okultystycznej „wiedzy”. Przeciwnie, doświadczenia nabyte w tej sferze z powodu tego, iż mają miejsce w powietrznym królestwie i często są wywoływane przez demony, których ostatecznym celem jest oszukanie i zniszczenie dusz ludzkich z samej swojej natury powiązane są z oszustwem, niezależnie od faktu, że człowiek, obcy w tej sferze, nigdy nie może się w niej w pełni zorientować i być pewnym jej realności tak, jak może być pewnym realności sfery materialnej. Doktryna buddyjska (wyrażona w Tybetańskiej Księdze Umarłych) jest oczywiście poprawna, gdy mówi o iluzyjnej naturze zjawisk na „poziomie Bardo”; ale jest błędna, gdy na podstawie samego tylko doświadczenia wyprowadza z tego wniosek, że za tymi zjawiskami nie ma zupełnie żadnej obiektywnej rzeczywistości. Rzeczywistość owej niewidzialnej sfery nie może być poznana w swojej istocie, jeśli nie zostanie ona objawiona przez źródło znajdujące się na zewnątrz i ponad nią.

Dlatego też współczesne podejście do tej rzeczywistości za pomocą eksperymentów osobistych i/lub „naukowych” nieuchronnie prowadzi do mylnych i zwodniczych wniosków. Niemal wszyscy współcześni badacze przyjmują albo przynajmniej w wysokim stopniu podzielają okultystyczne nauczanie na temat tej sfery z tego jedynego powodu, że jest ono oparte na doświadczeniu, które jest także podstawą nauki. Lecz „doświadczenie” w świecie materialnym jest czymś zupełnie innym od „doświadczenia” w powietrznym królestwie. W pierwszym przypadku surowy materiał będący przedmiotem doświadczeń i studiów jest moralnie „neutralny” i może być obiektywnie studiowany i weryfikowany przez innych; ale w drugim przypadku „surowy materiał” jest ukryty, skrajnie trudny do uchwycenia i, w wielu przypadkach, ma własną wolę - wolę oszukania obserwatora. Z tego powodu poważne badania, takie jak przeprowadzone przez dr Moody'ego, dr Crookalla, dr Osisa i Haraldssona i dr Kubler-Ross niemalże nieuchronnie kończą się tym, że są używane dla rozprzestrzenienia idei okultystycznych, „naturalnie” wynikających ze studiów nad okultystycznym królestwem powietrznym. Tylko z pomocą myśli (dzisiaj bardzo rzadkiej), że istnieje prawda objawiona, która przewyższa wszelkie doświadczenie, można oświecić owo okultystyczne królestwo, rozpoznać jego prawdziwą naturę i dokonać rozróżnienia pomiędzy tym niższym królestwem i wyższym Królestwem Niebieskim.

* * *

Poświęcenie tego długiego rozdziału doświadczeniom „pozacielesnym” było niezbędne, aby z maksymalną precyzją zdefiniować naturę doświadczeń, będących obecnie udziałem sporej liczby zwykłych ludzi, a nie tylko mediów i okultystów. (W zakończeniu niniejszej książki postaramy się wyjaśnić, dlaczego doświadczenia te stały się dzisiaj tak rozpowszechnione). Oczywiste jest to, że doświadczenia owe są prawdziwe i nie można ich odrzucić jako „halucynacji”. Ale jest równie oczywiste to, że doświadczenia te nie mają charakteru duchowego, a próby tych, którzy je przeżyli, aby zinterpretować je jako „doświadczenia duchowe”, odsłaniające prawdziwą naturę życia po śmierci i ostatecznego stanu duszy - prowadzą tylko do zwiększenia duchowego zamieszania współczesnej ludzkości i ujawniają, jak bardzo daleka jest jej świadomość od prawdziwej duchowej wiedzy i doświadczenia.

Aby jeszcze lepiej to ujrzeć, przystąpimy teraz do zbadania kilku przypadków prawdziwych doświadczeń innego świata - wiecznego świata niebios, który otwiera się dla człowieka tylko z woli Bożej, i który jest całkowicie odmienny od powietrznego królestwa badanego przez nas tutaj, będącego wciąż częścią tego świata i mającego swój koniec.

UWAGI O REINKARNACJI

Pośród idei okultystycznych, na temat których trwa obecnie szeroka dyskusja i które czasami przyjmowane są przez ludzi, którzy mieli doświadczenia „pośmiertne” i „pozacielesne”, a nawet przez niektórych naukowców, znajduje się idea reinkarnacji. Mówi ona o tym, że dusza po śmierci nie zostaje poddana sądowi szczegółowemu, i nie mieszka potem w niebie lub piekle oczekując na zmartwychwstanie ciała i Sąd Ostateczny, lecz że (oczywiście po dłuższym lub krótszym pobycie na „płaszczyźnie astralnej”) powraca na ziemię i wchodzi w nowe ciało, zwierzęcia lub innego człowieka.

Idea ta była szeroko rozpowszechniona na Zachodzie w czasach pogańskiej starożytności, zanim została zastąpiona przez idee chrześcijańskie. Ale jej rozpowszechnienie w dzisiejszych czasach jest w dużym stopniu wynikiem wpływu hinduizmu i buddyzmu, gdzie przyjmuje się ją powszechnie. Dzisiaj idea ta jest zazwyczaj „humanizowana” w tym sensie, że ludzie zakładają, iż w „poprzednich życiach” byli ludźmi, podczas gdy wśród hinduistów i buddystów, a także starożytnych Greków i Rzymian bardziej rozpowszechnione było przekonanie, że rzadko udaje się osiągnąć „wcielenie” w człowieka i że większość dzisiejszych inkarnacji - to zwierzęta, insekty, a nawet rośliny.

Wierzący w tę ideę mówią, że tłumaczy ona wiele „niesprawiedliwości” życia ziemskiego, jak również z pozoru niewytłumaczalne fobie: jeśli ktoś urodzi się ślepy lub w nędzy, jest to sprawiedliwą nagrodą za jego czyny w „poprzednim życiu” (lub, jak powiadają hinduiści i buddyści, jest to wynik „złej karmy”); jeśli ktoś się boi wody, to dlatego, że się w „poprzednim istnieniu” utopił.

Wierzący w reinkarnację nie mają zbyt dokładnej filozofii pochodzenia i przeznaczenia duszy, ani żadnych przekonywujących dowodów na poparcie ich teorii; główne jej atrakcje są powierzchowne - wydaje się ona dostarczać „sprawiedliwości” na ziemi, wyjaśniać niektóre tajemnice psychiki i oferować coś na podobieństwo „nieśmiertelności” tym, którzy nie przyjmują jej na gruncie chrześcijaństwa.

Jednakże po głębszej refleksji okazuje się, że teoria reinkarnacji nie daje zupełnie żadnego wyjaśnienia niesprawiedliwości: jeśli ktoś w tym życiu cierpi za grzechy i błędy popełnione w innym życiu, których nie może pamiętać i za które (jeśli ktoś był „przedtem” zwierzęciem) nie może nawet być odpowiedzialny i jeżeli (zgodnie z nauczaniem buddyjskim) nie istnieje nawet „jaźń”, która trwa od jednego „wcielenia” do następnego, czyli czyjeś przeszłe błędy były dosłownie błędami kogo innego - to nie ma tu w ogóle żadnej widocznej sprawiedliwości, a tylko ślepe cierpienie z powodu zła, którego pochodzenie jest nie do wykrycia. Nauczanie chrześcijańskie o upadku Adama jako o źródle całego światowego zła dostarcza znacznie lepszego wyjaśnienia niesprawiedliwości na świecie; zaś chrześcijańskie objawienie doskonałej sprawiedliwości Bożej w Jego sądzie nad ludźmi, posyłanymi na życie wieczne do nieba lub piekła sprawia, że idea dochodzenia do „sprawiedliwości” przez postępujące „wcielenia” w tym świecie staje się niepotrzebna i trywialna.

W ostatnich dziesięcioleciach idea reinkarnacji osiągnęła na Zachodzie godną uwagi popularność i zdarzały się liczne przypadki przywodzące na myśl „wspomnienia" z „przeszłego życia”; wielu ludzi powraca także z doświadczeń „poza ciałem” z wiarą, że doświadczenia te sugerują lub wpajają ideę reinkarnacji. Co powinniśmy myśleć o tych przypadkach?

Należy stwierdzić, iż znaczna większość przypadków tego rodzaju dostarcza „dowodów” mglistych i przypadkowych, które łatwo mogą być prostym wytworem wyobraźni: dziecko urodziło się ze znamieniem na szyi, a potem „pamięta”, że w „poprzednim życiu” było powieszone jako złodziej koni; ktoś boi się wysokości, a potem „pamięta”, że w „poprzednim życiu” zginął na skutek upadku i tym podobne. Fakt naturalnej ludzkiej skłonności do fantazjowania dyskwalifikuje takie przypadki jako „dowód” reinkarnacji.

W wielu jednak przypadkach takie „poprzednie życia” były odkrywane techniką hipnozy znaną jako „hipnoza regresywna”, która często dawała uderzające rezultaty w przywoływaniu wydarzeń dawno zapomnianych przez świadomość człowieka, nawet z tak odległego czasu, jak niemowlęctwo. Hipnotyzer prowadzi osobę „z powrotem” do dzieciństwa, i pyta: „A co było przedtem?”. Często w takich przypadkach osoba będzie „pamiętała” swoją „śmierć”, a nawet całe inne życie. Co powinniśmy myśleć o takich wspomnieniach?

Sami dobrze przygotowani hipnotyzerzy przyznają, że w „hipnozie regresywnej” istnieją pułapki. Dr Arthur C. Hastings, kalifornijski specjalista z zakresu psychologii komunikacji, zauważa, że „najbardziej oczywistą rzeczą zdarzającą się w czasie hipnozy jest to, że osoby są maksymalnie otwarte na najmniejsze subtelne, niewerbalne, jak również werbalne sugestie hipnotyzera, i że są one absolutnie uległe. Jeśli poprosi się je, aby poszły do przeszłego życia, a nie mają one przeszłego życia, to je wymyślą! Jeśli podsunie się sugestię, że widziały UFO, to będzie tak, jak gdyby widziały UFO” . Hipnotyzer z Chicago, dr Larry Garrett, który przeprowadził osobiście około 500 regresji hipnotycznych, zauważa, że często regresje te są niedokładne, nawet wtedy, gdy chodzi jedynie o przywołanie przeszłego wydarzenia w tym życiu: „Wiele razy ludzie zmyślają rzeczy, na skutek życzeń przyjmowanych za rzeczywistość, fantazji, marzeń i tak dalej (...). Każdy, kto zajmuje się hipnozą i robi jakikolwiek rodzaj regresji mógłby odkryć, że ludzie mają tak żywą wyobraźnię, że będą siedzieć i zmyślać wszelkie rzeczy aby tylko zadowolić hipnotyzera” .

Inny badacz tej kwestii pisze: „Metoda ta jest pełna ryzyka, polegającego w pierwszym rzędzie na nieświadomej tendencji umysłu do żywego fantazjowania. W efekcie to, co wynika z hipnozy może być marzeniem na temat poprzedniej egzystencji, którą osoba poddana hipnozie chciałaby prowadzić lub wierzy, słusznie bądź nie, że ją prowadziła (...). Pewien psycholog poinstruował kilku zahipnotyzowanych, aby przypomnieli sobie poprzednią egzystencję i wszyscy, bez wyjątku, tak uczynili. Niektóre z tych opowieści były nasycone barwnymi szczegółami i wydawały się przekonywujące (...). Jednakże, gdy ten sam psycholog ponownie ich zahipnotyzował mogli, będąc w transie, prześledzić każdy element opowieści o poprzedniej egzystencji aż do znalezienia jego normalnego źródła - osoby znanej im w dzieciństwie, scen z czytanych przez nich książek, filmów widzianych wiele lat przedtem, i tak dalej” .

Ale co z tymi przypadkami, szeroko rozreklamowanymi w ostatnich latach, w których istnieje „obiektywny dowód” czyjegoś „poprzedniego życia” - gdy człowiek „pamięta” szczegóły dotyczące czasu i miejsca, których sam prawdopodobnie nie mógł znać i które mogą być sprawdzone w dokumentach historycznych?

Przypadki te są przekonywujące dla tych, którzy skłaniają się już ku wierze w reinkarnację; ale ten rodzaj „dowodu” nie różni się od standardowej informacji dostarczanej przez „duchy” na seansach spirytystycznych (która także może być bardzo uderzająca); nie ma powodu przypuszczać, że pochodzi ona z innego źródła. Jeżeli jest oczywiste, że „duchy” na seansach to demony, to informacja o czyimś „poprzednim życiu” też może pochodzić od demonów. Cel w obydwu przypadkach jest ten sam: jaskrawa demonstracja rzekomo „nadprzyrodzonej” wiedzy ma wprowadzić ludzi w zakłopotanie, oszukać ich co do prawdziwej natury życia po śmierci i pozostawić ich w ten sposób duchowo na nie nieprzygotowanymi.

Nawet okultyści, którzy w zasadzie przychylają się ku idei reinkarnacji przyznają, że „dowód” na reinkarnację można interpretować w różny sposób. Pewien amerykański popularyzator idei okultystycznych sądzi, że „większość opisywanych przypadków, świadczących o reinkarnacji, może być przypadkami owładnięcia” . Według tych okultystów „owładnięcie” ma miejsce wtedy, gdy osoba „umarła” bierze w posiadanie żywe ciało, a jego osobowość oraz sama tożsamość zdają się zmieniać powodując w ten sposób wrażenie, że oddziałują na niego jakieś właściwości jego „poprzedniego życia”. Owe istoty, które „uzyskują władzę” nad ludźmi to oczywiście demony, niezależnie od tego, jak bardzo maskują się one jako dusze umarłych. Wydaje się, że słynna ostatnio książka dr Iana Stevensona Twenty Cases Suggestive of Reincarnation jest rzeczywiście zbiorem przypadków takiego „owładnięcia”.

Wczesna Cerkiew chrześcijańska zwalczała ideę reinkarnacji, przenikającą do świata chrześcijańskiego ze wschodnich nauk, jak na przykład z nauki manichejczyków. Fałszywe nauczanie Orygenesa o „preegzystencji dusz” było blisko spokrewnione z tymi naukami i na Piątym Soborze Powszechnym w Konstantynopolu w 553 roku zostało stanowczo potępione, a jego zwolennicy obłożeni anatemą. Wielu pojedynczych Ojców Cerkwi pisało przeciwko temu nauczaniu, szczególnie św. Ambroży Mediolański na Zachodzie (O wierze w zmartwychwstanie, księga II), św. Grzegorz z Nyssy na Wschodzie (O duszy i zmartwychwstaniu) i inni.

Prawosławnemu chrześcijaninowi naszych dni, którego kusi ta idea, lub którego interesują możliwe „dowody” na nią, być może wystarczy zastanowienie nad trzema podstawowymi dogmatami chrześcijańskimi, które zdecydowanie odrzucają samą możliwość reinkarnacji:

(1) Zmartwychwstanie ciała. Chrystus powstał z martwych w dokładnie tym samym ciele, które umarło śmiercią wszystkich ludzi. Stało się ono pierwszym pośród ciał wszystkich ludzi, które zostaną wskrzeszone ostatniego dnia i na powrót złączone z duszami, aby żyć wiecznie w niebie lub piekle, zgodnie ze sprawiedliwym Bożym osądem ich ziemskiego życia. Owo zmartwychwstałe ciało, podobne ciału Samego Chrystusa, będzie się różniło od naszych ziemskich ciał tym, że będzie bardziej subtelne i podobne do natury anielskiej, bez czego nie mogłoby zamieszkiwać Królestwa Niebieskiego, gdzie nie ma śmierci, ani zepsucia; ale będzie to to samo ciało, cudownie przywrócone i dostosowane przez Boga do życia wiecznego tak, jak widział to Ezechiel w swojej wizji „suchych kości” . W niebie odkupieni będą się nawzajem rozpoznawać. W ten sposób ciało jest nieodłączną częścią całej osobowości, która będzie żyła wiecznie, a idea, że wiele ciał może należeć do tej samej osoby zaprzecza samej naturze Królestwa Niebieskiego, które Bóg przygotował tym, którzy Go miłują.

(2) Nasze odkupienie przez Jezusa Chrystusa. Bóg oblókł się w ciało i poprzez Swoje życie, cierpienie i śmierć na Krzyżu wykupił nas z niewoli grzechu i śmierci. Poprzez Jego Cerkiew jesteśmy zbawieni i uzdatnieni do przyjęcia Królestwa Niebieskiego i zjednoczeni w wierze i pokorze z Chrystusem, nie musimy ponosić „kary” za nasze przeszłe grzechy. Tymczasem zgodnie z ideą reinkarnacji, jeśli ktoś w ogóle jest „zbawiony”, to tylko po wielu życiach spędzonych na pracy nad konsekwencjami własnych grzechów. Jest to zimny i ponury legalizm religii pogańskich, który został całkowicie zniesiony przez Chrystusową Ofiarę Krzyżową. Łotr po Jego prawej stronie, poprzez swoją wiarę w Syna Bożego, otrzymał zbawienie natychmiast, zaś „zła karma” jego złych uczynków została wymazana przez łaskę Bożą.

(3) Sąd. Ludzie muszą raz umrzeć a potem następuje sąd . Ludzkie życie jest jedynym, określonym okresem próby po którym nie ma już „drugiej szansy”, lecz tylko sąd Boży (zarazem sprawiedliwy i miłosierny) nad człowiekiem, zgodnie ze stanem jego duszy w momencie zakończenia życia.

W tych trzech dogmatach objawienie chrześcijańskie jest dość precyzyjne i określone, w odróżnieniu od religii pogańskich, które nie wierzą ani w zmartwychwstanie, ani w odkupienie i są mgliste, gdy chodzi o sąd i życie przyszłe. Jedyną odpowiedzią na wszystkie proponowane doświadczenia lub wspomnienia o „przeszłych życiach” jest wyraźnie określone nauczanie chrześcijaństwa o naturze życia ludzkiego i o relacjach Boga z ludźmi.

---

VIII. Prawdziwe chrześcijańskie doświadczenia Nieba

1. „Umiejscowienie” nieba i piekła

Na przykładzie licznych relacji Świętych Ojców i Żywotów Świętych widzieliśmy, że dusza po śmierci natychmiast wchodzi w powietrzne królestwo pod niebiosami, którego cechy charakterystyczne omawialiśmy szczegółowo. Widzieliśmy także, że przechodzenie duszy przez owo powietrzne królestwo, po śmierci ciała i uwolnieniu się jej od spraw ziemskich jest opisywane jako przechodzenie przez mytarstwa, na których zaczyna się sąd szczegółowy mający określić zdolność duszy do zamieszkiwania w niebie. Dusze oskarżone o grzechy za które nie pokajały się są zrzucane przez upadłe duchy do piekła; te, którym udaje się przejść przez próby mytarstw wznoszą się swobodnie, prowadzone przez anioły, do nieba.

Czym jest niebo? Gdzie ono jest? Czy niebo to miejsce? Czy jest ono „na górze”?

Tak, jak we wszystkich sprawach dotyczących życia po śmierci, nie powinniśmy stawiać takich pytań z samej tylko ciekawości, ale jedynie w celu lepszego zrozumienia nauczania na ten temat, przekazywanego nam przez Cerkiew i celem uniknięcia zamieszania, które współczesne idee i pewne doświadczenia mediumiczne mogą wywołać nawet wśród prawosławnych chrześcijan.

Tak się składa, że kwestia „lokalizacji” nieba (i piekła) stała się w czasach współczesnych powszechnie źle rozumiana. Nie tak dawno sowiecki dyktator Chruszczow śmiał się z ludzi religijnych wciąż wierzących w niebo - posłał on przecież w kosmos kosmonautów i nieba tam oni nie widzieli!

Oczywiście ani jeden myślący chrześcijanin nie wierzy w ateistyczną karykaturę nieba „w obłokach”, aczkolwiek niektórzy naiwni protestanci umiejscawiają niebo w odległej galaktyce lub konstelacji; całe widoczne stworzenie jest upadłe i zepsute i nie ma w nim nigdzie miejsca na niewidzialne niebo Boże, które jest rzeczywistością duchową, a nie materialną. Ale wielu chrześcijan, chcąc umknąć przed kpinami niewierzących i uniknąć najmniejszego śladu jakiejś koncepcji materialistycznej, doszło do przeciwnej skrajności i uznało, że niebo „nigdzie się nie znajduje”. Wśród rzymskich katolików i protestantów istnieją wyrafinowane apologie głoszące, że niebo jest „stanem, a nie miejscem”, że „na górze” to tylko metafora, że Wniebowstąpienie Chrystusa nie było naprawdę „wniebowstąpieniem”, lecz tylko zmianą stanu. Apologie takie skutkują tym, że niebo i piekło stają się koncepcjami bardzo mglistymi i nieokreślonymi i zaczyna zanikać poczucie ich rzeczywistości - z katastroficznymi skutkami dla życia chrześcijańskiego, gdyż są one właśnie tymi rzeczywistościami ku którym kieruje się całe nasze ziemskie życie.

Wszystkie takie apologie, według nauczania św. biskupa Ignacego Brianczaninowa, są oparte na fałszywej idei nowożytnego filozofa Kartezjusza mówiącej, że wszystko to, co niematerialne, jest „czystym duchem” i nie jest ograniczone czasem i przestrzenią. Nie jest to nauka Cerkwi prawosławnej. Św. biskup Ignacy pisze: „Fantazja Kartezjusza o niezależności duchów od przestrzeni i czasu to zdecydowany absurd. Wszystko, co ograniczone, z konieczności, zależy od przestrzeni” . „Liczne cytaty (...) z ksiąg liturgicznych i dzieł Ojców Cerkwi Prawosławnej całkowicie zadowalająco rozstrzygają pytanie odnośnie tego, gdzie mieszczą się raj i piekło (...). Z jakąż jasnością Prawosławna wschodnia Cerkiew ukazuje miejsce raju na niebie i miejsce piekła we wnętrzu ziemi!” . Tutaj pokażemy tylko, jak należy to nauczanie rozumieć.

Jest oczywistą prawdą, jak wskazują to liczne cytaty przytaczane przez św. biskupa Ignacego, że wszystkie źródła prawosławne - Pismo Święte, służby Boże, Żywoty Świętych, pisma Świętych Ojców - mówią o raju i niebie jako będących „na górze”, a o piekle „na dole”, pod ziemią. I również jest prawdą to, że anioły i dusze, wobec faktu swojej ograniczoności w przestrzeni (o czym była mowa w rozdziale „Prawosławne nauczanie o aniołach”) muszą znajdować się zawsze w jednym określonym miejscu - czy to w niebie, czy w piekle, czy na ziemi. Przytaczaliśmy już nauczanie św. Jana Damasceńskiego mówiące, że „gdy anioły znajdują się na niebie, to nie ma ich na ziemi; a posyłane przez Boga na ziemię - nie pozostają w niebie” , które jest tylko tą samą nauką, którą głosili wcześniej św. Bazyli Wielki , św. Grzegorz Dialog i w rzeczywistości wszyscy Prawosławni Ojcowie.

Dlatego nie ulega wątpliwości, że niebo jest miejscem i że jest oczywiście w górze w stosunku do jakiegokolwiek punktu na ziemi, a piekło jest oczywiście na dole, we wnętrznościach ziemi. Ale miejsca te i ich mieszkańcy pozostają niewidoczni dla ludzi tak długo, dopóki nie otworzą się ich duchowe oczy, tak, jak widzieliśmy to wcześniej odnośnie powietrznego królestwa. Dalej, miejsca te nie znajdują się w ramach „współrzędnych” naszego systemu czasowo-przestrzennego: samolot nie przelatuje „niewidzialnie” przez raj, ani ziemski satelita poprzez trzecie niebo, nie można też dotrzeć do dusz czekających w piekle na Sąd Ostateczny za pomocą drążenia w ziemi. Nie ma ich tam, ale są w innym rodzaju przestrzeni, zaczynającej się dokładnie tutaj, lecz rozciągającej się, by tak rzec, w innym kierunku.

W codziennym doświadczeniu tego świata można znaleźć znaki a co najmniej ślady tego innego rodzaju rzeczywistości. Na przykład istnienie wulkanów i wielkiego żaru w środku ziemi przyjmowane jest przez wielu Świętych i Ojców jako bezpośrednie wskazanie na istnienie piekła we wnętrznościach ziemi . Oczywiście piekło nie jest „materialne” w tym znaczeniu, w jakim jest materialna lawa wypływająca spod skorupy ziemi; ale najwyraźniej zachodzi tu pewne „nakładanie się” dwóch rodzajów rzeczywistości - „nakładanie się”, które można zobaczyć przede wszystkim w naturze samego człowieka, który jest zdolny do tego, aby w pewnych okolicznościach lub z Bożej woli, postrzegać obydwa rodzaje rzeczywistości już w tym życiu. Sami współcześni naukowcy zmuszeni byli przyznać, że nie są już pewni ostatecznej natury i granic materii, ani tego, gdzie się ona kończy a zaczyna rzeczywistość „psychiczna”.

Liczne wypadki z Żywotów Świętych ukazują, jak ów inny rodzaj przestrzeni „wdziera się” do „normalnej” przestrzeni tego świata. Często, na przykład, widziano duszę przed chwilą zmarłego człowieka, gdy wznosiła się do nieba - było tak, gdy św. Benedykt widział duszę św. Germana Kapuańskiego niesioną w ognistej kuli do nieba przez aniołów , czy gdy mieszkańcy Afognak widzieli duszę św. Germana Alaskańskiego wznoszącą się w ognistej kolumnie, czy gdy starzec Serafin Gliński widział wznoszącą się duszę św. Serafina Sarowskiego. Prorok Elizeusz widział, jak prorok Eliasz został zabrany do nieba na ognistym rydwanie . Często także widziano dusze przechodzące przez mytarstwa; przypadki takie są szczególnie liczne w Żywocie św. Nifonta, biskupa Konstancji Cypryjskiej i św. Kolumby z Iony - niektóre były już przytaczane wyżej w rozdziale o mytarstwach. W żywocie błogosławionego Teofila Kijowskiego pewien świadek śmierci tego sprawiedliwego widział, jak „nagle coś mignęło mu przed oczyma i prąd chłodnego powietrza uderzył go w twarz. Dymitr w zadziwieniu spojrzał w górę i osłupiał: sufit celi zaczął się wolno podnosić a niebieskie niebo, jakby wyciągając swoje ramiona, przygotowywało się do przyjęcia świętej duszy umierającego sprawiedliwego” .

Nasza ciekawość nie powinna sięgać poza ogólną wiedzę, że niebo i piekło to rzeczywiście „miejsca”, lecz miejsca nie w tym świecie, nie w naszym systemie czasowo-przestrzennym. „Miejsca” te są tak odmienne od naszego ziemskiego pojęcia „miejsca”, że beznadziejnie się zaplączemy, jeśli spróbujemy ułożyć ich „geografię”. Niektóre Żywoty Świętych jasno wskazują, że „niebo” znajduje się ponad „rajem”; inne wskazują, że są co najmniej trzy nieba - ale nie naszą jest sprawą określanie „granic” tych miejsc, czy usiłowanie wyróżnienia ich cech charakterystycznych. Opisy takie są nam podawane przez Bożą Opatrzność, aby zainspirować nas do walki o ich osiągnięcie drogą chrześcijańskiego życia i śmierci - a nie po to, by stosować do nich światowe kategorie logiki i wiedzy, które do nich nie pasują. Św. Jan Złotousty słusznie wzywa nas do właściwego podejścia przy badaniu nieba i piekła: „Pytasz, gdzie piekło? A po co ci to? Trzeba ci wiedzieć, że piekło istnieje, a nie to, gdzie się ono znajduje... Według mnie, jest ono gdzieś na zewnątrz tego świata... Postarajmy się lepiej dowiedzieć nie gdzie ono się znajduje, ale jak od niego uciec” .

W tym życiu nie jest nam dane wiele rozumieć z owej rzeczywistości innego świata, chociaż wiemy wystarczająco dużo, by odpowiedzieć racjonalistom mówiącym, że niebo i piekło „nie znajdują się nigdzie” i nie istnieją dlatego, że oni nie mogą ich zobaczyć. Miejsca te naprawdę „gdzieś” istnieją i niektórzy z żyjących na ziemi byli tam i powrócili, by o nich opowiedzieć; ale będąc w ciele miejsca te widzimy bardziej wiarą niż wiedzą. Teraz widzimy niejasno jak w zwierciadle, potem zobaczymy bezpośrednio - twarzą w twarz. Teraz poznaję częściowo, potem poznam całkowicie, tak, jak sam jestem poznany .

2. Chrześcijańskie doświadczenie nieba

Prawdziwe chrześcijańskie doświadczenie nieba zawsze niesie na sobie jedno i to samo znamię doświadczenia innego świata. Ci, którzy ujrzeli niebo nie tylko podróżowali do innego miejsca; wchodzili oni także w zupełnie odmienny stan duchowy. My, którzy nie doświadczyliśmy tego osobiście, musimy się zadowolić opisem pewnych cech zewnętrznych które, zebrane razem, pozwalają odróżnić te doświadczenia od wszelkich innych doświadczeń powietrznego królestwa, które omawialiśmy wyżej.

Liczne Żywoty Świętych zawierają opisy tego, jak z ziemi widziano dusze wchodzące do nieba. W Żywocie św. Antoniego Wielkiego czytamy: „Innym razem, siedząc na górze i wznosząc wzrok, Antoni ujrzał, że ktoś wstępuje po powietrzu, ku wielkiej radości spotykającej go gromady. Później, dziwiąc się i błogosławiąc taki sen, zaczął się modlić, aby zostało mu objawione, co to znaczy. I nagle przyszedł do niego głos mówiąc: ‘To dusza Ammona, mnicha nitryjskiego'. Ammon zaś do starości wiódł ascetyczne życie” .

Abba Serapion w taki sposób opisuje śmierć św. Marka Trackiego: „Spojrzawszy w górę, ujrzałem duszę świętego, uwolnioną już od więzów ciała, osłoniętą przez anielskie ręce świetlistą białą szatą i niesioną przez nie na niebiosa. Ujrzałem powietrzną drogę ku niebu i otwierające się niebiosa. Przy tym widziałem stojące na tej drodze hordy demonów i słyszałem skierowany do demonów anielski głos: ‘Synowie ciemności, uciekajcie i kryjcie się przed obliczem światła prawdy!'. Święta dusza Marka została zatrzymana w powietrzu około godziny. Potem rozległ się głos z nieba mówiący aniołom: ‘Weźcie i przynieście tutaj tego, który zawstydził demony!'. Gdy dusza świętego przeszła bez wszelkiej szkody przez hordy diabelskie i przybliżała się już do otwartego nieba, zobaczyłem jakby coś na podobieństwo wyciągniętej z nieba prawej ręki, przyjmującej nieskalaną duszę. Po czym widzenie owo ukryło się przez moimi oczyma i więcej niczego nie widziałem” .

W opowieściach tych możemy ujrzeć trzy cechy charakterystyczne prawdziwego chrześcijańskiego doświadczenia nieba: wstępowanie, prowadzenie duszy przez anioły i powitanie jej przez mieszkańców nieba do których się przyłącza.

Są różne rodzaje doświadczenia nieba. Czasami dusza prowadzona jest do nieba przed śmiercią celem ukazania jej jego dziwów lub przygotowanego dla niej miejsca. W taki sposób św. Maura, po oparciu się w czasie swojego męczeństwa dwu fałszywym wizjom upadłych duchów (opisywanym wyżej jako przykład pokus mogących mieć miejsce w godzinie śmierci), opisywała następujące po nich darowane przez Boga doświadczenie: „Ujrzałam także trzeciego męża, z wyglądu bardzo urodziwego; twarz jego świeciła jak słońce. Wziął mnie za rękę, poprowadził do nieba i pokazał tron pokryty białą szatą i koronę, z wyglądu bardzo piękną. Zadziwiwszy się tym pięknem, zapytałam tego męża, który mnie przywiódł na niebo: ‘Czyje to jest, panie?'. A on mi powiedział: ‘To nagroda za twoje męczeństwo... Lecz teraz wracaj do swojego ciała; a rano o szóstej godzinie przyjdą Aniołowie Boży, aby wziąć twoją duszę i zanieść ją na niebo'” .

Istnieje także doświadczenie widzenia nieba z daleka, tak, jak to było u pierwszego męczennika św. Stefana, który ujrzał niebo otwarte i Syna Człowieczego po prawicy Bożej . Tutaj jednak będziemy się zajmowali tylko szczególnym doświadczeniem, najbardziej porównywalnym do dzisiejszych doświadczeń „pośmiertnych”: wznoszeniem się na niebo, bądź to po śmierci, bądź w doświadczeniu darowanym przez Boga, „w” ciele, czy „poza” ciałem.

Św. Salwiusz Albijski, galijski hierarcha z VI wieku, po tym, jak pozostawał martwy przez większą część dnia, powrócił do życia i opowiadał swojemu przyjacielowi, św. Grzegorzowi z Tours: „Gdy cela moja zatrzęsła się cztery dni temu i ujrzałeś mnie leżącego martwym, zostałem podniesiony przez dwóch Aniołów i zaniesiony na najwyższy szczyt nieba. Nieśli mnie tak długo, że pod moimi stopami okazała się już nie tylko ta nieszczęśliwa ziemia, ale także słońce i księżyc, obłoki i gwiazdy. Potem przeprowadzili mnie przez bramę, świecącą jaśniej niż Słońce i wprowadzili w budynek, gdzie wszystkie podłogi błyszczały złotem i srebrem. Światło to jest nie do opisania. Miejsce to wypełnione było mnóstwem ludzi - ani mężczyzn, ani kobiet; tłumy wypełniające przestrzeń były tak wielkie, że nie było widać ani ich kraju, ani końca. Anioły przetarły mi drogę przez ten tłum i weszliśmy w to miejsce, na które nakierowany był nasz wzrok jeszcze wtedy, gdy byliśmy daleko. Nad miejscem tym wisiał obłok jaśniejszy od wszelkiego światła, a nie było wtedy widać ni słońca, ni księżyca, ni gwiazdy; w rzeczywistości obłok swoim światłem świecił jaśniej niż którekolwiek z nich. Z obłoku wydobył się głos, podobny do głosu wielu wód. Z wielkim szacunkiem przywitały mnie grzesznego jakieś istoty, niektóre odziane były w szaty kapłańskie, inne w zwykłe suknie; odprowadzający mnie powiedzieli, że to męczennicy i inni święci, których czcimy tutaj, na ziemi i do których modlimy się z wielką gorliwością. Gdy stałem tu, powiało nade mną takim słodkim aromatem, że nasycony nim, nie odczuwałem potrzeby picia ni jedzenia aż do tej chwili. Wtedy usłyszałem głos, który powiedział: ‘Niechaj ten człowiek idzie z powrotem na ziemię, gdyż potrzebny jest naszym cerkwiom'. Usłyszałem głos, ale nie mogłem zobaczyć, kto mówi. Po czym upadłem twarzą na ziemię i zapłakałem. ‘Ach, biada mi, Władco mój!' - powiedziałem - ‘Dlaczego pokazałeś mi to wszystko tylko po to, żeby mi to znowu zabrać?...'. Głos mówiący do mnie powiedział: ‘Idź w pokoju. Będę cię strzegł dopóki nie przywiodę cię znów w to miejsce'. Wtedy odprowadzający zostawili mnie, a ja, płacząc, wróciłem przez bramę, którą wchodziłem” .

Doświadczenie to zawiera kilka kolejnych ważnych cech charakterystycznych: jasność niebieskiej światłości, niewidzialną obecność Boga, Którego głos można słyszeć; drżenie i strach Boży Świętych i namacalne poczucie łaski Bożej w formie nieopisanego aromatu. Prócz tego zostaje określone, że mnóstwo „ludzi” spotykanych w niebie to (oprócz aniołów prowadzących duszę) dusze męczenników i świętych.

Mnich z Wenlock, po tym, jak został poniesiony przez anioły i po przejściu przez mytarstwa, „ujrzał też miejsce o cudownym pięknie, gdzie mnóstwo bardzo pięknych ludzi cieszyło się niebywałym szczęściem i zapraszało go aby przyszedł i podzielił ich szczęście, jeżeli otrzyma pozwolenie. Od wspólnego oddechu błogosławionych dusz dotarł do niego zapach cudownej słodyczy. Święci aniołowie powiedzieli mu, że to jest ten sławny Boży raj”. Później „ujrzał porażającej wspaniałości, zadziwiającej długości i olbrzymiej wysokości świecące mury. I powiedzieli święci aniołowie: ‘To jest święte i sławne miasto, Jeruzalem niebieskie, gdzie święte dusze żyją w wiecznej radości'. Mówił, że dusze owe i ściany tego chwalebnego miasta (...) były tak oślepiająco jasne, że oczy jego w żaden sposób nie były w stanie na nie spoglądać” .

Być może najpełniejszym i najbardziej uderzającym doświadczeniem nieba zapisanym w literaturze chrześcijańskiej jest to, które przeżył św. Andrzej Jurodiwy z Konstantynopola (IX wiek). Doświadczenie to zostało zapisane wedle własnych słów świętego przez jego przyjaciela Nicefora; tutaj podajemy z niego tylko kilka wyjątków:

Kiedyś podczas surowej zimy, gdy św. Andrzej leżał na miejskiej ulicy zamarznięty i bliski śmierci, nagle poczuł ciepło w swoim wnętrzu i ujrzał wspaniałego młodzieńca z twarzą świecącą jak słońce, który poprowadził go do raju i do trzeciego nieba. „Z Bożej woli pozostawałem przez dwa tygodnie w słodkiej wizji... Widziałem się we wspaniałym i cudownym raju... W umyśle i sercu byłem zadziwiony niewyrażalnym pięknem Bożego raju i rozkoszowałem się chodzeniem po nim. Było tam mnóstwo ogrodów, wypełnionych wysokimi drzewami, które kołysząc swoimi końcami, radowały moje oczy, a z ich gałęzi wydobywał się wspaniały zapach... Drzewa te były tak piękne, że nie da się ich porównać do jakiegokolwiek ziemskiego drzewa... W ogrodach tych były niezliczone ptaki o skrzydłach złotych, śnieżnobiałych i różnokolorowych. Siedziały na gałęziach rajskich drzew i śpiewały tak cudownie, że od ich śpiewu wychodziłem z siebie... Potem napadł mnie jakiś strach i wydawało mi się, że stoję na szczycie firmamentu niebieskiego. Jakiś młodzieniec odziany w purpurę szedł przede mną, a twarz jego jaśniała jak słońce... Gdy poszedłem po jego śladach ujrzałem wielki i wspaniały Krzyż, w formie jakby tęczy, a wokół niego stali podobni ogniu, płomienni śpiewacy i śpiewali słodkie hymny, sławiąc Boga, rozpiętego niegdyś na Krzyżu. Idący przede mną młodzieniec, podszedłszy do Krzyża, ucałował go i dał mi znak, żebym pocałował Krzyż... Całując go, wypełniłem się niewypowiedzianą duchową radością i poczułem aromat silniejszy od rajskiego... Przechodząc obok Krzyża, spojrzałem w dół i ujrzałem pod sobą jakby morską bezdenność... Mój przewodnik, obróciwszy się ku mnie, powiedział: ‘Nie bój się, bo musimy się podnieść jeszcze wyżej'.

I podał mi rękę. Gdy się za nią złapałem, znajdowaliśmy się już powyżej drugiego firmamentu. Ujrzałem tam zadziwiających mężów, ich odpoczynek i niewyrażalną językiem ludzkim radość ich święta... I oto podnieśliśmy się powyżej trzeciego nieba, gdzie widziałem i słyszałem mnóstwo sił niebieskich, wychwalających i sławiących Boga. Podeszliśmy do jakiejś błyszczącej jak błyskawica zasłony, przed którą stali ogromni i straszni młodzieńcy, wyglądem podobni jakby do ognistego płomienia... I powiedział do mnie prowadzący mnie młodzieniec: ‘Gdy zasłona odsłoni się, ujrzysz Władcę Chrystusa. Pokłoń się tronowi Jego chwały'. Usłyszawszy to radowałem się i drżałem, gdyż objął mnie strach i niewypowiedziana radość... I oto jakaś płomienna ręka odkryła zasłonę i ja, podobnie jak prorok Izajasz, ujrzałem Władcę mojego, siedzącego na tronie wysokim i wyniosłym. Kraj Jego szaty wypełnił świątynię. Nad Nim unosili się Serafini . Odziany był w purpurową szatę; twarz Jego była najjaśniejsza, a oczy Jego spoglądały na mnie z miłością. Zobaczywszy to, upadłem przed Nim na twarz, kłaniając się świetlistemu i strasznemu tronowi Jego chwały. Nie można wyrazić słowami radości, jaka ogarnęła mnie przy oglądaniu Jego twarzy. Nawet i teraz, gdy wspominam owo widzenie, przepełnia mnie niewypowiedziana radość. W drżeniu leżałem przed moim Władcą… Po tym całe niebieskie wojsko zaśpiewało przedziwną i niewypowiedzianą pieśń, a potem - sam nie wiem, jak - znów znalazłem się w raju, spacerując” .

Gdy św. Andrzej uświadomił sobie, że nie widział w niebie Matki Bożej, anioł mu powiedział: „Chciałeś tu ujrzeć najjaśniejszą Królową sił niebieskich? Nie ma Jej tu. Oddaliła się w pełen boleści świat - pomagać ludziom i pocieszać cierpiących. Pokazałbym ci Jej święte miejsce, ale teraz nie ma czasu, gdyż musisz wrócić z powrotem”. Jeszcze raz potwierdza się tu fakt, że aniołowie i święci mogą być w danym czasie tylko w jednym miejscu.

W XIX wieku podobną, prawdziwą wizję nieba ujrzał uczeń św. Starca Paisjusza Wieliczkowskiego, schimnich Teodor Świrski. Pod koniec swojego życia bardzo silnie doświadczył łaski Bożej. Krótko po jednym z takich doświadczeń zachorował i przez trzy dni był nieprzytomny. „Gdy rozpoczął się w nim stan ekstazy i wyszedł z samego siebie, pojawił mu się jakiś niewidoczny młodzieniec, którego można było poczuć i ujrzeć jedynie czuciem serca i młodzieniec ów powiódł go wąską ścieżką w lewą stronę. Sam o. Teodor, jak opowiadał potem, doznał uczucia, że już umarł i mówił: ‘Umarłem. Nie wiadomo, czy zbawię się, czy zginę'.

‘Jesteś zbawiony!' - odpowiedział mu na te myśli niewidoczny głos. I nagle jakaś siła, podobna do gwałtownego wichru, pochwyciła go i przeniosła na prawą stronę.

‘Posmakuj słodkości zaręczyn rajskich, które daję miłującym Mnie' - oznajmił niewidzialny głos. Wraz z tymi słowami ojcu Teodorowi wydało się, że Sam Zbawiciel położył prawicę Swoją na jego serce i został przeniesiony do niewymownie przyjemnego mieszkania, zupełnie niewidocznego i nie do opisania słowami ziemskiego języka. Od uczucia tego przeszedł do drugiego, jeszcze bardziej wspaniałego, a potem do trzeciego; ale wszystkie te uczucia, jak sam mówił, mógł pojąć tylko sercem a nie mógł pojąć rozumem.

Potem ujrzał coś w rodzaju świątyni, a w niej w pobliżu ołtarza jakiś namiot, w którym było pięciu lub sześciu ludzi. ‘Dla tych oto ludzi' - powiedział głos w umyśle - ‘odwołuje się twoja śmierć. Dla nich będziesz żył'. Wtedy został mu ujawniony duchowy wiek niektórych jego uczniów. Potem Bóg oznajmił mu o próbach, które miały burzyć spokój wieczoru jego dni... Lecz głos Boży zapewnił go, iż łódź jego duszy nie może ucierpieć od owych wściekłych fal, albowiem jej niewidocznym sternikiem jest Chrystus” .

Można by przytaczać i inne doświadczenia nieba z Żywotów Świętych i ascetów, lecz one jedynie powtarzają te cechy charakterystyczne, które zostały już tutaj opisane. Będzie jednak pouczające - zwłaszcza dla celów porównawczych ze współczesnymi doświadczeniami „pośmiertnymi” - zaprezentowanie doświadczenia współczesnego grzesznika w niebie. I tak, autor „Niewiarygodnych dla wielu ale w rzeczywistości prawdziwych wydarzeń” (którego świadectwo cytowaliśmy już wyżej kilkakrotnie), po ucieczce demonom mytarstw, dzięki wstawiennictwu Matki Bożej, wciąż wiedziony przez aniołów-przewodników opisuje: „Podnosiliśmy się wzwyż... gdy ujrzałem nad sobą jasne światło; było chyba podobne do naszego światła słonecznego, ale znacznie bardziej intensywne. Tam najwyraźniej jest coś w rodzaju królestwa światła. ‘Tak, właśnie królestwo, w którym panuje światło - gdyż światło to nie dawało cienia' - myślałem. ‘Ale jak może istnieć światło bez cienia?' - zadziwiły się od razu moje ziemskie pojęcia.

I nagle szybko przenieśliśmy się w obszar tego światła i ono dosłownie oślepiło mnie. Zamknąłem oczy, podniosłem ręce do twarzy, ale to nie pomagało, gdyż moje ręce nie dawały żadnego cienia. Zresztą, cóż mogła znaczyć tutaj taka osłona?

‘Mój Boże, co to takiego, co to za światło? Dla mnie to przecież całkowita ciemność! Nie mogę patrzeć i, jak w ciemnościach, nic nie widzę...'.

Ta niezdolność widzenia, patrzenia, zwiększała we mnie strach, naturalny w stanie znajdowania się w świecie mi nieznanym, i pomyślałem z trwogą: ‘Cóż będzie dalej? Czy szybko przejdziemy tę sferę światła i czy jest jej granica, jej koniec?'

Lecz stało się coś innego. Majestatycznie, bez gniewu, lecz władczo i stanowczo, rozległy się z góry słowa: Nie gotów! I potem... nasz raptowny lot w górę natychmiast się przerwał - szybko zaczęliśmy opadać” .

W doświadczeniu tym jeszcze wyraźniej widać jakość niebieskiego światła: jest ono takiego rodzaju, że nie może go znieść ktoś, kto nie przygotowywał się do widzenia go przez chrześcijańskie życie w trudzie dla Chrystusa, takie, jakie wiedli święci Salwiusz i Andrzej.

3. Charakterystyka prawdziwego doświadczenia nieba

Podsumujmy teraz główne cechy charakterystyczne tych prawdziwych doświadczeń nieba i zobaczmy, czym się one różnią od opisanych w poprzednich rozdziałach doświadczeń świata powietrznego.

(1) Prawdziwe doświadczenie nieba następuje nieodmiennie pod koniec procesu wstępowania, zazwyczaj przez mytarstwa (jeśli dusza ma tam do zapłacenia jakieś „myta”). Z drugiej strony we współczesnych doświadczeniach „pozacielesnych” i „pośmiertnych” mytarstwa i ich demony nigdy nie są spotykane, i z rzadka tylko opisywany jest proces wznoszenia się.

(2) Dusza zawsze jest prowadzona do nieba przez anioła lub aniołów, a nigdy nie „wędruje” do niego z własnej woli, czy o własnych siłach. Jest to chyba jedna z najbardziej uderzających różnic pomiędzy autentycznym doświadczeniem nieba i współczesnymi przeżyciami zielonoświątkowców i innych opisujących „pośmiertne” doświadczenia „raju” i „nieba”. W rzeczywistości te ostatnie są wręcz identyczne ze świeckimi, a nawet ateistycznymi doświadczeniami „raju”, które już omówiliśmy, poza przypadkowymi szczegółami, których z łatwością może dostarczyć na „płaszczyźnie astralnej” wyobraźnia ludzka; w istocie jednak w doświadczeniach tych dusza nigdy nie jest odprowadzana przez anioły. Na ten temat pisze św. Jan Złotousty w komentarzu do rozdziału z Ewangelii według św. Łukasza : „Łazarza wtedy odprowadzili aniołowie. Duszę zaś tego (bogacza) przeciwnie, zabrały pewne straszne siły, być może właśnie po to wysłane. Albowiem dusza nie sama z siebie odchodzi do tamtego życia, gdyż jest to nawet niemożliwe. Jeśli my, przechodząc z miasta do miasta, potrzebujemy przewodnika, to o ileż bardziej będzie go potrzebowała dusza wyrwana z ciała i postawiona przed życiem wiecznym?” .

Punkt ten może rzeczywiście posłużyć jako miara autentyczności doświadczenia nieba. We współczesnych doświadczeniach duszy najczęściej przedstawiany jest wybór: pozostać w „raju” albo wrócić na ziemię; a tymczasem autentyczne doświadczenie nieba ma miejsce nie z wyboru człowieka, lecz tylko z Bożego nakazu, wypełnianego przez Jego Anioły. W powszechnym w naszych czasach „pozacielesnym” doświadczeniu „raju” przewodnik nie jest potrzebny, gdyż ma ono miejsce dokładnie tutaj, w powietrzu nad nami, wciąż w tym świecie; natomiast obecność Aniołów przewodników jest niezbędna, gdy doświadczenie ma miejsce na zewnątrz tego świata, w innym rodzaju rzeczywistości, gdzie dusza nie może chodzić sama. (Nie znaczy to, że demony nie mogą się zamaskować także jako „aniołowie przewodnicy”, choć wydaje się, że w doświadczeniach współczesnych czynią to rzadko).

(3) Doświadczenie ma miejsce w jasnym świetle i towarzyszą mu jawne oznaki łaski Bożej, w szczególności zadziwiający aromat. Znaki takie, co prawda, są czasami obecne także we współczesnych doświadczeniach „pośmiertnych”, istnieje jednak między nimi fundamentalna różnica, której przecenić nie sposób. Współczesne doświadczenia są powierzchowne, a nawet zmysłowe; niczym się nie różnią od podobnych doświadczeń ludzi niewierzących, z wyjątkiem chrześcijańskiej scenerii, którą obserwator widzi (i którą dodaje) do doświadczenia. Nie jest to nic innego, jak tylko naturalne doświadczenie przyjemności w stanie „poza ciałem”, pod cienką warstewką „chrześcijaństwa”. (Być może także w niektórych przypadkach upadłe duchy dodają już swoje oszustwa, aby wbić obserwatora w dalszą pychę i utwierdzić go w jego powierzchownym pojmowaniu chrześcijaństwa; nie ma tu jednak potrzeby w to wchodzić). Z drugiej strony, w prawdziwych doświadczeniach chrześcijańskich, ich głębia potwierdzana jest przez prawdziwie cudowne zdarzenia: św. Salwiusz był tak „żywiony” aromatem, że nie potrzebował jedzenia ani picia przez ponad trzy dni i dopiero w chwili, gdy ujawnił swoje doświadczenie, aromat znikł, a język jego stał się poraniony i spuchnięty; św. Andrzej był nieobecny przez dwa tygodnie; K. Uekskuell był „klinicznie martwy” przez 36 godzin. Oczywiście we współczesnych doświadczeniach mają czasami miejsce „cudowne ozdrowienia” w stanach bliskich śmierci lub podobnych do śmierci, ale nigdy nie ma to charakteru tak nadzwyczajnego, jak wspomniane wyżej zdarzenia. Nic też nigdy nie wskazuje na to, że ci, którzy przeżyli te doświadczenia, rzeczywiście widzieli niebo, a nie tylko rozkoszowali się przyjemnymi objawami „wyjścia z ciała” („płaszczyzny astralnej”). Różnica pomiędzy doświadczeniami współczesnymi, a prawdziwym doświadczeniem nieba jest dokładnie taka sama, jak różnica pomiędzy współczesnym powierzchownym „chrześcijaństwem” a prawdziwym prawosławnym chrześcijaństwem. Na przykład „pokój”, który może być udziałem człowieka, „przyjmującego Jezusa jako swojego osobistego zbawiciela”, albo mającego bardzo powszechne współcześnie doświadczenie „mówienia językami”, czy mającego wizję „Chrystusa” (co też dzisiaj nie jest rzadkością), lecz który nie wie nic o życiu wypełnionym świadomym chrześcijańskim trudem pokuty i który nigdy nie przyjmował prawdziwego Ciała i Krwi Chrystusa w Świętych Tajemnicach ustanowionych przez Samego Chrystusa - w żaden po prostu sposób nie może być porównany z pokojem, o którym jest mowa w żywotach wielkich prawosławnych świętych. Doświadczenia współczesne są w pełnym tego słowa znaczeniu „podróbkami” prawdziwego doświadczenia nieba.

(4) Prawdziwemu doświadczeniu nieba towarzyszy uczucie takiej czci i strachu przed wielkością Boga, i uczucie takiej niegodności oglądania Go, jakie rzadko można dzisiaj spotkać nawet wśród prawosławnych chrześcijan, nie mówiąc już o znajdujących się na zewnątrz Cerkwi Chrystusowej. Pochodzące z głębi serca poczucie niegodności św. Salwiusza, pokłon św. Andrzeja w drżeniu przed Chrystusem, nawet oślepienie K.Uekskuella światłem, którego nie był godny widzieć - są to rzeczy w dzisiejszym doświadczeniu niesłychane. Ci, którzy widzą dzisiaj „raj” w powietrznym królestwie, są „radzi”, „szczęśliwi”, „zadowoleni” - rzadko coś więcej; gdy widzą w jakiejś formie „Chrystusa”, to tylko po to, aby oddać się poufałemu z nim „dialogowi”, co jest charakterystyczne dla doświadczeń w ruchu „charyzmatycznym”. Element Boskości i ludzkiej czci wobec Niego, strach Boży, jest w takich doświadczeniach nieobecny.

Można przytaczać i inne cechy charakterystyczne prawdziwego doświadczenia nieba, opisanego przede wszystkim w prawosławnych Żywotach Świętych. Lecz i to, co powiedzieliśmy wyżej wystarczy, by zdecydowanie odróżnić je od doświadczeń współczesnych. Pamiętajmy tylko, gdy kiedyś ośmielimy się mówić o takich subtelnych doświadczeniach innego świata, że znajdują się one daleko poza naszym poziomem czucia i rozumienia, i że dane są one nam bardziej jako wskazówki niż jako wyczerpujące opisy tego, czego opisać ludzkim językiem we właściwy sposób niepodobna. Czego oko nie widziało ani ucho nie słyszało, czego serce człowieka nie zdołało pojąć, to przygotował Bóg tym, którzy Go miłują .

UWAGI O WIZJACH PIEKŁA

Dla wierzących prawosławnych rzeczywistość piekła jest tak samo pewna, jak rzeczywistość nieba. Sam nasz Zbawca wielokrotnie mówił o tych ludziach, których za nieposłuszeństwo wobec Jego przykazań pośle w ogień wieczny, zgotowany dla diabła i jego aniołów . W jednej ze Swoich przypowieści pokazuje żywy obraz człowieka bogatego, który będąc skazany na piekło z powodu swoich niesprawiedliwych uczynków w tym życiu, spoglądał na utracony raj i błagał patriarchę Abrahama, aby pozwolił biedakowi Łazarzowi, którym gardził za życia, by ten przyszedł i umoczył koniec palca w wodzie, i zwilżył mu język: bo bardzo cierpi w tym płomieniu. Lecz Abraham odpowiada, że pomiędzy nami a wami istnieje wielka przepaść, i że nie ma kontaktu pomiędzy zbawionymi i potępionymi .

W literaturze prawosławnej wizje piekła są tak powszechne, jak wizje nieba i raju. Wizje i doświadczenia te, w odróżnieniu od wizji nieba, zdarzają się częściej zwykłym grzesznikom niż świętym, a ich cel jest zawsze jasny. Św. Grzegorz w swoich Dialogach stwierdza: „W Swoim niewypowiedzianym miłosierdziu i dobroci Bóg pozwala niektórym duszom wrócić po śmierci do ciała, aby widok piekła nauczył ich wreszcie bać się kary wiecznej, w którą nie wierzyli na podstawie samych słów” . Potem św. Grzegorz opisuje kilka doświadczeń piekła i opowiada o wrażeniach, jakie wywarły one na tych, którzy je przeżyli. I tak, pewien hiszpański pustelnik Piotr umarł i widział „męki piekielne i niezliczone jeziora ogniste”. Wróciwszy do życia, Piotr opisywał, co widział, lecz „nawet jeśliby milczał, to jego pokutne posty i całonocne czuwania świadczyłyby w pełni o tym, że przebywał w piekle i o jego głębokim strachu przed piekielnymi mękami. Bóg w swoim bezmiernym miłosierdziu poprzez śmierć uczynił to, że nie dał mu umrzeć wiecznie” .

Angielski kronikarz z VIII wieku, Czcigodny Beda opowiada o człowieku z Northumbrii, który powrócił do życia po tym jak przez całą noc „był umarły” i przekazywał swoje doświadczenie raju i piekła. W piekle znalazł się w głębokiej ciemności; „często ukazywały się przed nami kłęby mrocznych płomieni, wznoszące się jak gdyby z wielkiej jamy, i wpadające do niej znowu... w miarę tego, jak języki ognia rozrastały się, wypełniały się one duszami ludzi, które niczym iskry lecące z dymem, to wylatywały wysoko w górę, to upadały z powrotem w głębiny w miarę zmniejszania się płomieni ognia. Więcej, wraz z tymi płomieniami buchał niewypowiedziany smród i całkowicie wypełniał to ponure miejsce... Nagle usłyszałem za sobą dźwięk najstraszliwszego i rozpaczliwego lamentowania, któremu towarzyszył wulgarny śmiech... Zobaczyłem tłum śmiejących się i triumfujących diabłów, wlokący ze sobą w głębiny ciemności pięć wyjących i lamentujących dusz ludzkich... W międzyczasie niektóre z ciemnych duchów wyłoniły się z ognistych głębin i rzuciły się, aby mnie okrążyć, przerażając mnie swoimi rozpalonymi oczami i cuchnącymi płomieniami wychodzącymi z ich ust i nozdrzy...” .

W Żywocie Taksiotesa Żołnierza znajduje się opowieść o zatrzymaniu Taksiotesa przez biesowskich „celników” na mytarstwach: „Złe duchy pochwyciły mnie i zasypując ciosami, powiodły mnie na dół. Ziemia otwarła się i zostałem spuszczony przez wąskie i cuchnące zejście w głębiny więzienia piekielnego. Gdy dotarłem do samych głębin piekła, ujrzałem tam dusze grzeszników, uwięzione w wiecznej ciemności. Egzystencji tamtejszej nie można nazwać życiem, bo składa się jedynie z cierpienia, nieutulonych łez i nieopisanego zgrzytania zębów. W miejscu tym zawsze rozlega się rozpaczliwy krzyk: „Biada, biada nam! Biada!”. Nie sposób opisać całego cierpienia piekielnego, wszystkich tamtejszych mąk i bólu. Ci, którzy tam odeszli, jęczą z głębi swoich serc, ale nikt się nad nimi nie lituje; płaczą, lecz nikt ich nie pociesza; błagają, ale nikt ich nie słucha. Ja również zostałem uwięziony w owych mrocznych, pełnych straszliwego smutku miejscach i rozpaczałem gorzko od godziny trzeciej do dziesiątej” .

Mnich z Wenlock ujrzał podobną scenę w „największych głębinach” ziemi, gdzie „słyszał straszny, przerażający i niewypowiedziany jęk dusz rozpaczających w nędzy”. A anioł powiedział mu: ‘Narzekanie i płacz, które słyszysz w dole, wypływają z tych dusz, do których nigdy nie dociera miłująca dobroć Boża, lecz wiecznie ich męczy nie umierający ogień'” .

Oczywiście nie powinniśmy się przesadnie fascynować dosłownymi szczegółami takich doświadczeń i w jeszcze mniejszym stopniu niż w przypadku raju i nieba powinniśmy na podstawie takich relacji układać „geografię” piekła. Zachodnie pojęcia „czyśćca” i „otchłani” są właśnie próbami stworzenia takiej „geografii”; lecz tradycja prawosławna zna w zaświatach tylko jedną rzeczywistość - piekło. Więcej nawet, jak naucza św. Marek z Efezu , to, co widać w doświadczeniach piekła często jest raczej obrazem przyszłych mąk niż dosłownym opisem obecnego stanu oczekujących na Sąd Ostateczny w piekle. Lecz niezależnie od tego, czy jest to autentyczne przedstawienie obecnej rzeczywistości, czy wizja przyszłości, doświadczenie piekła zapisane w źródłach prawosławnych jest silnym środkiem przebudzającym do życia w chrześcijańskim trudzie dla Chrystusa, który jest jedynym sposobem ucieczki przed męką wieczną; dlatego też i Bóg daruje takie doświadczenia.

Czy w dzisiejszej literaturze „pośmiertnej” istnieją jakieś analogiczne doświadczenia piekła?

Jak już widzieliśmy, ani dr Moody, ani większość pozostałych współczesnych badaczy niemalże nie natknęła się na takie doświadczenia. Wcześniej dostrzegaliśmy w tym fakcie wynik „wygodnictwa” duchowego współczesnych ludzi, którzy często nie mają w sobie strachu przed piekłem, ani nie wiedzą nic o demonach, i dlatego nie oczekują, że po śmierci ujrzą takie rzeczy. Jednakże w niedawno wydanej książce o życiu po śmierci znajdujemy inne wytłumaczenie, które jest chyba równie wartościowe; wynika z niego, że doświadczenie piekła nie jest wcale tak rzadkie, jak się wydaje. Pokrótce przeanalizujemy tutaj odkrycia tej książki.

Dr Maurice Rawlings, lekarz z Tennessee, specjalizujący się w medycynie wewnętrznej i chorobach sercowo-naczyniowych, osobiście reanimował wielu „klinicznie umarłych” ludzi. Rozmowy z tymi ludźmi nauczyły go, że „w przeciwieństwie do większości opublikowanych przypadków życia po śmierci, nie wszystkie doświadczenia śmierci są dobre. Piekło również istnieje! Po tym, jak sobie to uświadomiłem, zacząłem zbierać relacje z nieprzyjemnych przypadków, które pozostali badacze najwyraźniej opuścili. Stało się to, jak sądzę, z tego powodu, że badacze, zazwyczaj psychiatrzy, nigdy nie reanimowali pacjenta. Nie mieli okazji być na miejscu. W moich badaniach doświadczenia nieprzyjemne okazały się być równie częste, jak przyjemne” . „Odkryłem, że większość złych doświadczeń jest szybko tłumiona w głębi podświadomości pacjenta. Te złe doświadczenia wydają się na tyle bolesne i niepokojące, że są usuwane ze świadomej pamięci tak, że przypominają się jedynie doświadczenia przyjemne, albo nie przypomina się zupełnie nic” .

Dr Rawlings tak opisuje swój „model” owych doświadczeń „piekła”: „Podobnie jak ludzie, którzy mieli dobre doświadczenia, ci opisujący złe doświadczenia również z trudem mogą sobie uświadomić, że umarli, gdy obserwują ludzi zajmujących się ich ciałem. Po wyjściu z pokoju mogą wejść do ciemnego przejścia, ale zamiast wynurzyć się w jasnych okolicach, wchodzą w mroczne, mętne środowisko, gdzie spotykają groteskowych ludzi czających się w cieniu lub wzdłuż płonącego ognistego jeziora. Horrory owe są nie do opisania i trudno je wspomnieć” . Podawane są różne opisy (niektóre z nich autorstwa „stałych członków kościoła”, którzy z zaskoczeniem odnajdują samych siebie w takim stanie) - pojawiania się chochlików i groteskowych potworów, zejścia w ciemność i ognistego żaru, dołów i ognistego oceanu .

Generalnie, doświadczeniom tym - zarówno wobec ich krótkotrwałości, jak i wobec nieobecności przewodników anielskich lub biesowskich - brakuje niektórych cech charakterystycznych dla autentycznego doświadczenia innego świata, a niektóre z nich całkiem przypominają przygody Roberta Monroe'a na „płaszczyźnie astralnej”. Niemniej wnoszą one ważną poprawkę do powszechnie znanych doświadczeń „przyjemności” i „raju” po śmierci: sfera „poza ciałem” wcale nie jest całkowicie przyjemna i świetlista, a ci, którzy doświadczyli jej „piekielnej” strony są bliżsi istocie rzeczy niż ci, którzy doświadczyli w tym stanie jedynie „przyjemności”. Demony z powietrznego królestwa odsłaniają takim ludziom coś ze swojej prawdziwej natury, napomykając im nawet o mękach oczekujących tych, którzy nie znali Chrystusa i nie wypełniali Jego przykazań.

---